طبس، عروس کویرهای ایران - کنفرانس هکا

به گزارش خبرنگاران، اگر به نقشه ایران با عوارض جغرافیایی و راه های ارتباطی شهرهای آن با یک نگاه جستجوگر نظری بیاندازید، متوجه می شوید که این گربه نشسته به موازات مرزهای غربی، شمالی و تا حدی جنوبی و شرقی دارای شهرهایی است که هریک به فراخور موقعیت جغرافیایی، بخش هایی از جمعیت را در خود جای داده است. یعنی در نواحی شمالی و ساحل دریای مازندران و شمال غرب می توان تعداد زیادی از شهرها و روستاها را دید که با فاصله بسیار اندک از یکدیگر قرار دارند و به همین علت جمعیت قابل توجهی را هم در خود جای داده اند.

حتی یکی از دلایلی که مرکز هم دارای بیشترین تراکم جمعیتی است، این است که در دامنه کوه های مرتفع البرز نهاده شده و دارای رودخانه هایی موثر برای دشت تهران، ری، ورامین، شهریار و... بوده که امکان کشاورزی و یکجانشینی را برای بخش زیادی از جمعیت فراهم می نموده است.

با این نگاه که به نقشه ایران نگاه کنید، یک مثلث را می توانید ببینید که - نوک هرم آن به سمت جنوب شرق - با وجود وسعت بسیار زیاد به نسبت سایر نواحی، تعداد شهرهای بسیار اندکی را در خود جای داده و این مثلث همان جایی است که دو کویر بزرگ ایران یعنی، دشت کویر و کویر لوت در آن نهاده شده اند.

خشکی هوا و منابع آبی اندک موجب شده تا این نواحی خالی از سکنه باشند و بنابراین هرکجا که شهر و روستایی در این نقشه می بینید، بی تردید دارای یک منبع آب - حتی کوچک - است. از این رو در این قسمت از ایران نمی توان انتظار جاری بودن رودخانه و وجود سد را داشت، اما باید گفت دقیقا بر خلاف این تصور و تقریبا در مرکز این مثلث کویری، رودخانه آب شیرین و زلال و سدی برای ذخیره آب وجود دارد!

احتمالا اکنون بتوانید با این مشخصات و کمی دقت در نقشه کشور، این مکان را بیابید که موضوع همین گزارش هم هست؛ طبس عروسی در دل کویر، شهری است که تا از نزدیک آن را مشاهده نکنید، نمی توانید توصیفش را باور کنید. بنابراین اگر اهل گردش و سفر و لذت بردن از منطقه ها بکر هستید، فرصت را از دست ندهید، چرا که فصل مناسب برای تماشا این شهر از پاییز تا سرانجام فروردین و اواسط اردیبهشت است.

در شهر طبس بر خلاف تصور و تقریبا در مرکز کویر، رودخانه آب شیرین و زلال و سدی برای ذخیره آب وجود دارد

طبس در کجای ایران واقع شده است؟

به لحاظ تقسیمات جغرافیایی این شهر زیبای کویری در گذشته و تا پیش از تقسیم استان خراسان به سه استان، در محدوده استان خراسان قرار داشت و بعد از تقسیم بندی تازه ابتدا در محدوده استان یزد نهاده شد و سپس به علت دور بودن با شهر یزد و نزدیک بودن به بیرجند، مرکز استان خراسان جنوبی، به این استان پیوست و هم اکنون بعد از بیرجند دومین شهر بزرگ خراسان جنوبی است. این شهرستان 55 هزار و 460 کیلومتر مربع مساحت دارد.

طبس در منطقه ای با آب و هوای بیابانی واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا حدود 690 متر است. در شرق شهر طبس رشته کوه بلندی به نام رشته کوه شتری نهاده شده که ضلع شرقی چاله بزرگ طبس را تشکیل می دهد. بعلاوه فاصله این شهرستان با مشهد 540 کیلومتر و با بیرجند 270 کیلومتر است. نزدیک ترین شهرستان به طبس از طرف شرق، شهرستان بشرویه با 120 کیلومتر فاصله و از طرف جنوب غرب شهرستان یزد با 365 کیلومتر فاصله است.

چرا طبس به عروس کویرهای ایران معروفیت یافته است؟

اگر از مسیر زمینی به این شهر وارد شوید، به محض ورود به طبس تصور قبلی تان با توجه به کویرها، نمکزارها و تپه های ماسه ای از بین خواهد رفت. به ویژه آن که از سمت غرب و جنوب وارد شهر شوید. از این مسیر در بدو ورود با میدانی بزرگ با درختان نخل و نارنج روبرو می شوید که اگر قدری شانس یارتان باشد و آسمان با طراوت باران بهاری پیش چشمتان قرار گیرد، عطر شکوفه های نارنج و لیمو احتمالا همه حواستان را به خودش جلب کند.

در معابر این شهر درختان خرما و نارنج به اندازه بسیار زیادی چشم نواز مسافران است که شاید بتوان مجاورت مرکبات و نخل را یکی از عجایب اقلیمی خاص کشور دانست. هرچند این ویژگی در بعضی شهرهای گرمسیری دیگر مانند کهنوج و جیرفت (کرمان) و یا جنوب سیستان و بلوچستان و جنوب فارس هم شاهد آن بود، اما باید توجه داشت که دو شهر نخست در کوهپایه های ارتفاعات هزار و لاله زار و جبالبارز قرار دارند که از قدیم سرمنشا رودخانه بزرگی چون هلیل رود بوده و جنوب سیستان هم به علت نهاده شدن در مسیر باران های موسمی اقیانوس هند، دارای آب و هوای گرم و مرطوب است.

جنوب استان فارس هم که درست در امتداد رشته کوه های زاگرس و بادهای باران آور تحت تاثیر دریای سرخ و خلیج فارس واقع شده است. بنابراین تماشا این دو درخت در این منطقه ها چندان جای تعجب ندارد، اما در شهر طبس که مرتفع ترین کوه آن 2912 متر ارتفاع دارد و در معرض بادهای باران آور بزرگ نیست و از سوی دیگر اطرافش با تپه های ماسه پوشانده شده، نارنج و خرما در کنار هم شگفتی دارد.

تاریخ و طبیعت، جاذبه هایی که از تماشاش سیر نمی شوید

آثار به جا مانده از طبس نشان می دهد که این شهر دارای قدمت بسیار زیادی است و تاریخ آن به دوران عیلامی باز می گردد. یکی از دلایل اصلی این قدمت هم وجود سه عنصر اساسی یکجانشینی و تمدن یعنی آب، خاک حاصلخیز و گرماست که هرسه در طبس از دیرباز یافت می گردد. البته نشانه های دیگری هم وجود دارد که نشان می دهد این شهر میلیون ها سال قبل کاملا از جنگل پوشیده بوده و تالاب های فراوانی در آن وجود داشته که معادن غنی زغال سنگ مصداق این مدعاست.

با این حال ارگ تاریخی طبس که در این شهر کویری واقع شده است، بر اساس نوشته های محققان تاریخ و اشاره های مورخان سده های آغازین اسلام از جمله بلاذری قدمتی بیش از 1000 سال دارد. بعلاوه حضور ناصر خسرو شاعر ایرانی قرن پنجم هجری قمری در این ارگ، تردیدی در قدمت این مکان باقی نمی گذارد.

خرو، روستایی ییلاقی و دلنشین

از دیگر منطقه ها تماشای طبس، روستای ییلاقی خرو در 22 کیلومتری شرق طبس و در میان رشته کوه های شتری است. باغ های سرسبز و پلکانی که به سبب آب و هوای مناسب و خاک حاصلخیز محصولاتی همانند آلو، زرد آلو، گردو، خرمالو،گیلاس،انجیر و ... در آن به عمل می آید. این روستا با امکانات تفریحی و اقامتی مناسب و طبیعت کوهستانی و دلنشینی که دارد همیشه پذیرای مردم طبس و مسافرین به خصوص در روزهای تعطیل و ایام نوروز است.

باغ گلشن طبس

یکی از جاهای تماشای طبس باغ گلشن است و هرکس نام آن را شنیده، با سرزندگی آن جا آشنایی دارد. این بنا متعلق به دوران زندیه و قاجاریه است و در مساحتی هفت هکتاری بنا شده. به غیر از درختان خرما و گل های سفید و زرد این باغ، وجود یک حوض در میانه آن صفای خاصی به باغ گلشن بخشیده است.

در طبس تعجب نکنید اگر رودخانه جاری، شالیزارهای برنج و باغ های میوه را یکجا دیدید

چشمه مرتضی علی، چشمه ای که آب سرد و گرم را با هم دارد

در شرق شهرستان طبس چشمه معروف مرتضی علی واقع شده است که شامل مجموعه ای از چندین چشمه است و از دامنه های جنوبی کوه کش سیاه به سمت غرب جریان دارد. این چشمه یکی از معروف ترین جاهای تماشای طبس است که به علت خاصیت درمانی اش، هواداران زیادی بین گردشگران دارد؛ اما این همه ماجرا نیست و وجود چشمه های آب گرم و سردی که به موازات هم در یک دره نهاده شده اند، پدیده ای اعجاب انگیز خلق نموده که نظیرش را در کمتر جایی خواهید دید.

طاق شاه عباسی با ارتفاع 60 متر و عرض تاج 1 متر نازک ترین سد دنیا و بعلاوه برای مدت 550 سال بلندترین سد در دنیا بود که قدمتش به دوران شاه عباس صفوی باز می گردد. اگر گذرتان به این چشمه افتاد، حتما شاهد قبرهای بسیار قدیمی در دیواره های تنگه خواهید بود که مربوط به دوران زرتشتی ها است.

شگفتی دیگر به نام روستای ازمیغان

از دیگر نقاط حیرت انگیز طبس می توان به روستای ازمیغان اشاره داشت که با وجود خشکسالی های اخیر همچنان سرسبز و زیبا در دامن کویر خودنمایی می نماید. اینجا روستایی است که دو آب و هوای گرم و مرطوب و گرم و خشک را در کنار هم شاهد هستید. بنابراین تعجب نکنید اگر رودخانه جاری، شالیزارهای برنج و باغ های میوه را در آنجا ببینید.

کال جنی؛ دره ای برای فرار از گرمای تابستان

از دیگر جاذبه های طبیعی طبس وجود دره ای به نام کال جنی است که در امتداد دره روستای ازمیغان قرار داشته و دارای قنات آبی است که در سراسر این دره جاری است و برای فرار از گرمای سوزان کویر مکان جذابی است. در بعضی از دیواره های این دره هم مکان هایی با ورودی سخت وجود دارد که به خانه گبری ها معروفیت دارد و به گفته مردمان بومی، محل زندگی گبری ها بوده است. ورودی این مکان از پایین دیواره دره بوده و به مانند این است که از پایین چاه بخواهید بالا بروید و بعد به اتاق هایی برای استراحت و زندگی برسید که کاملا در دل دیواره و به صورت دستی کنده شده است.

در طبس و به ویژه نایبند باورتان نمی گردد، اینجا کویر باشد

مطمئن باشید اگر قصدتان تنها تماشا طبس و جاذبه های آن باشد، به راحتی می توانید یک هفته تمام وقت خود را برای بازدید از این شهر بگذارید که توصیف همه آن در این گزارش نمی گنجد. به طور مثال بازدید از جنگل سنو، کویر زیبای حلوان، رودخانه نمکی طبس در روستای محمدآباد، آبشار تفتو در روستای اصفهک، روستای اسفندیار در زنوغان، آب گرم معدنی دیگ رستم و روستای بی نظیر نایبند که به ماسوله کویر هم معروفیت دارد، از جمله مواردی است که نمی توان به سادگی از آن دل کند. در طبس و به ویژه نایبند باورتان نمی گردد، اینجا کویر باشد، چرا که کشتزارهای گندم و جو، شالیزار برنج، رودخانه دائمی و قنات های پرآب، سد ذخیره آب، نخلستان های زیبا و باغ های مرکبات جلوه گری زیبایی داشته و مناظری بی نظیر خلق نموده است.

جنگل سنو در فاصله 24 کیلومتری این شهرستان و منطقه ها کوهستانی آن واقع شده و با داشتن 800 گونه گیاهی مختلف، یکی از محبوب ترین جاهای تماشای طبس محسوب می گردد. در این منطقه، به خاطر کم آبی، خبری از گیاهان سرسبز و رنگارنگ نیست، اما درختانی همانند گز، طاق و اسفناج وحشی از طوفان شن جلوگیری می نمایند

اگر گذارتان به این منطقه از ایران خورد نباید فراموش کنید که از صنایعی دستی مهم چون سینی های مسی که عمدتاً با طرح نخل و پلیکان و طرح های ظریف و مینیاتوری است، گلیم و فرش طبس، بافته های حصیری از برگ های نخل و سوغاتی چون عصاره علف هیزه، عصاره آویشن، عصاره کلپوره، روورنموده، قطاب، باقلوا، نان چایی، نان نخود و مرباهای بهار نارنج، پوست پرتغال؛ بالنگ؛ پوست پسته؛ نارنجوک و عرقیات گیاهان کوهی و محلی و سبزیجات معطر هم نهایت بهره را ببرید.