ترکمن صحرا؛ ترکیب سحرآمیز طبیعت و فرهنگ - کنفرانس هکا

ترکمن صحرا کجاست

همانطور که گفتیم ترکمن صحرا به لحاظ جغرافیایی در بخش شمال شرقی کشور ایران واقع شده است. این منطقه از شمال با جمهوری ترکمنستان هم مرز است و از جنوب به کوهپایه های البرز، از غرب به دریای خزر و از شرق به خراسان شمالی و بجنورد می رسد.

منطقه ترکمن صحرا شهرهای بندرترکمن، گنبد کاووس، مراوه تپه، آق قلا، نگین شهر، کلاله، سیمین شهر و داشلی برون را در برمی گیرد. شهرهای گنبدکاووس، مراوه تپه، کلاله، ترکمن، گمیشان و آق قلا در استان گلستان و بخش هایی از شهرهای آرا، درگز و مانه و سملقان در خراسان شمالی ترکمن نشین هستند.

ترکمن صحرا قدمت طولانی دارد و در طول تاریخ بارها تجزیه شده. هم اکنون به غیر از ایران بخش هایی از این منطقه در کشورهای مختلف از جمله ترکمنستان، افغانستان، ازبکستان، قزاقستان و تاجیکستان گسترده شده است.

جاذبه های ترکمن صحرا

ترکمن صحرا به دلیل وسعت بسیار زیادش از جاذبه های بسیاری برخوردار است. از جمله مناطق دیدنی این بخش از شمال شرقی ایران می توان به بلندترین برج آجری دنیا، مقبره خالد نبی، قبرستان سنگی و طبیعت بکر آن اشاره نمود.

گنبد قابوس

گنبد قابوس بلندترین برج آجری دنیا به شمار می رود که از سده چهارم هجری به جا مانده. این برج در شهر گنبد کاووس واقع شده است. ارتفاع این برج 15 متر است و بلندی آن با احتساب پی به 72 متر می رسد. این بنا آرامگاه کاووس بن وشمگیر است.

گورستان و آرامگاه خالد نبی

زیارتگاه خالد نبی در منطقه ای کوهستانی در شمال شرق شهر گنبد کاووس بر فراز قله کوه گوگجه داغ قرار گرفته است. این قله که ارتفاع آن به 700 متر از سطح دریا می رسد، راه رسیدن به این منطقه از سمت کلاله و تمرقره قوزی است.

در نزدیکی مقبره خالد نبی، گورستان عظیمی متشکل از 600 قبر وجود دارد. به دلیل خاص بودن منظره، این گورستان یکی از جاذبه های گردشگری منطقه به شمار می رود. سنگ قبرهای این گورستان به شکل استوانه ای هستند و ارتفاع بعضی از آن ها به دو متر هم می رسد. تاریخچه این قبرستان به دوره پارینه سنگی می رسد و قدمت آن حدود هزار سال است.

هزار دره

هزار دره نام منطقه ای بسیار زیبا است که ظاهری عحیب و باورنکردنی دارد؛ منطقه ای وسیع که به جای دشت های پهناور، تپه ها و دره های بی شماری سرتاسر آن را فرا گرفته. به طوری که تا چشم کار می نماید، کوه و در ه های یک شکل دیده می گردد. هزار دره شامل حدود 17 قله است که بیشتر از 3600 متر ارتفاع دارند. بلندترین قله منطقه هزار دره، 3874 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

آق قلا

آق قلا یا آق قلعه یکی از شهرهای منطقه ترکمن صحرا است که به دلیل پل آجری تاریخی آن معروف شده؛ پلی که در دوران صفویه روی رودخانه گرگان ساخته شده است. آق قلا همچنین یکی از مناطقی به شمار می رود که صنایع دستی آن شهرت زیادی دارد.

اسب های اصیل ترکمن صحرا

شاید یکی از مهم ترین جاذبه های ترکمن صحرا را بتوان اسب های اصیل این منطقه دانست. اسب های این منطقه از نژاد ترکمن خالص هستند. رنگ این اسب ها بیشتر خاکستری است و بدنی کشیده و لاغر دارند. نژادهای شناخته شده اسب ترکمن شامل سه گروه یموت، آخال تکه و چناران از ترکیب اسب ترکمن و اسب عرب است.

زبان ترکمن صحرا

مردم ترکمن به زبان رسمی کشور ترکمنستان تکلم می نمایند؛ زبانی که از زبان های آلتایی و اغوز (شاخه ای از زبان ترکی) گرفته شده است. بیشتر مردم ترکمنستان و شمال شرقی ایران و نواحی شمالی افغانستان با این گویش صحبت می نمایند. در واقع زبان ترکمنی ترکیبی از گویش تاتاری کریمه و سالار، ترکی استانبولی، ترکی آذربایجانی و ازبکی است.

غذای معروف ترکمن صحرا

مثل همه مناطق ایران، مردم ترکمن هم غذاهای خاص خود را دارند. از غذاهای معروف ترکمن صحرا می توان به چکدیرمه، قاتلاما، اکمک، باسترمه و بولامه اشاره نمود.

اصلی ترین غذای این منطقه چکدرمه یا چکدیرمه است که همانند استامبولی پلو همراه گوشت قرمز یا ماهی طبخ می گردد.

یکی از غذاهای رسمی ترکمن صحرا خورش ساک است که از ترکیب نخود، فلفل، گوشت، آرد، اسفناج، روغن، سیر و پیاز تهیه و همراه زرشک پلو سرو می گردد. این غذا مخصوص مراسم خاص مثلا جشن ها یا عزاداری است.

ماش پلو غذای سنتی دیگر منطقه ترکمن صحرا است که در ترکیبات آن ماش، برنج، گوشت چرخ نموده، زعفران و روغن زیتون وجود دارد.

باسترمه نیز غذایی پلویی است که با ماهی طبخ می گردد. در ترکیب این غذا از انار هم استفاده می نمایند.

ماش پَتی خارش یا خورش ماش یکی دیگر از غذاهای سنتی این منطقه است که در طبخ آن از اسفناج، کدو تنبل، چغندر قرمز، سیر، آب نارنج و ماش استفاده می گردد.

از دیگر غذاهای این منطقه می توان به ترچلو، بورانی، اوکشی پلا، دمپختی پلا، ترشی پلا، نخود پلو با کشمش، کپور کله، هلی آش، گوجه آش، آش ماست، شیر آش، اسبه آش، آش خمیر و دو آش اشاره نمود.

فرش ترکمن

قالی بافی در میان اقوام ترکمن مانند بسیاری از عشایر ایران مرسوم است. اما فرش ترکمن به لحاظ طراحی و نقشه منحصربه فرد و همین دلیل بسیار ویژه و گران قیمت است. دقیقا تعیین نیست که سنت فرش بافی در میان اقوام ترکمن از چه زمانی شکل گرفته، ولی فرش های ترکمنی وجود دارد که قدمت آن ها به دویست یا سیصد سال می رسد.

از مهم ترین طرح هایی که در فرش های ترکمن دیده می گردد، می توان به طرح قوچاق که نماد باروری، توانایی، قدرت و جنگندگی است و طرح های لوزی شکل و داغدان اشاره نمود.

موسیقی ترکمن

یکی از جاذبه های ترکمن صحرا، گوش سپردن به ساز و آواز این منطقه است که صندلی ویژه ای در میان مردمان این مرز و بوم دارد و با جنبه های مختلف مذهبی و فرهنگی مردمان ترکمن پیوند عمیق خورده.

دوتار یکی از سازهای خاص ترکمن به شمار می رود و سازندگان معروفی در شهرهای مختلف و به ویژه آق قلا به ساخت این ساز مشغولند.

بهترین زمان سفر به ترکمن صحرا

همانطور که پیشتر گفته شد، ترکمن صحرا منطقه ای وسیع است. به دلیل وسعت این منطقه تنوع آب و هوایی آن بسیار زیاد است. اما برای بازدید از مناطقی مثل خالد نبی و هزار دره بهتر است در ماه های فروردین و اردیبهشت به ترکمن صحرا سفر کرد. به دلیل صعب العبور بودن، فقط در این ماه ها می توان راحت در جاده های این جهت تردد کرد. اما سایر مناطق در فصل های بهار و تابستان زیبایی فوق العاده ای دارند.

مازیچال؛ دهکده ای بر فراز اقیانوس ابرها

پارمیس: قدرت گرفته از سیستم مدیریت محتوای پارمیس