مجموعه کاخهای سلطنتی - کنفرانس هکا

مجموعه کاخهای سلطنتی

تهران از روزگاران دور مورد توجه شاهان صفوی بود. آنها با ایجاد حصار و خندق و برخی بناها این شهر را توسعه دادند. نقشه هایی که از عهد قاجار به جای مانده، نشان می دهد که محل فعلی مجموعه ی کاخهای باغ گلستان در محدوده ی برج و بارویی معروف به ارگ بوده که در زمان شاه طهماسب صفوی ساخته شده است. گرچه بیشتر بناهای گلستان متعلق به زمان قاجار، بویژه ناصرالدین شاه است، ولی اولین بنایی که در محدوده ی ارگ سلطنتی بنا شد، عمارت معروف به دیوانخانه در سالهای اولیه حکومت کریم خان زند بود که در شمال غربی ارگ به سال 1172 هجری ساخته شد. بعد از کریم خان، آقا محمدخان قاجار عمارت تخت مرمر را بر پایه ی عمارت کریمخانی بازسازی کرد. این بنا نقشه و معماری ساده ای دارد و با نقاشیهای زیادی تزیین شده است. در زمان فتحعلیشاه، تخت مرمر بزرگی در وسط ایوان این بنا، نهاده و نقاشی دیوارهای آن بیشتر شد.

توسعه و ایجاد بناهای مجموعه گلستان از زمان ناصرالدین شاه شروع و در این دوره بتدریج بناهایی در قسمتهای شمالی، غربی، جنوبی و شرقی و محوطه باغ گلستان ساخته شد. مجموعه کاخهایی که در شمال این مجموعه واقع شده است عبارتند از: سرسرای ورودی، تالار آیینه، تالار موزه و تالار برلیان که از نظر تاریخی متأخر از سایر بناهاست. اشیای بیشمار و بسیار گرانبهایی در مجموعه بناهای یادشده نگهدار ی می گردد که در تحقیق و مطالعه آثار هنری اهمیت ویژه ای دارد. در ضلع شرقی کاخ، که به خیابان ناصر خسرو منتهی می گردد، عمارت معروف پنج طبقه شمس العماره در 1284 هجری ساخته شد. بنای این کاخ نشان می دهد که از زمان قاجاریه نفوذ معماری اروپا در ایران شروع شده است. نمای کاخ باکاشیهای هفت رنگ و بخشهای داخلی آن با آیینه کاری مزین شده است. در بخش جنوبی کاخ، بنای مشهور تکیه دولت وجود داشت که در سال 1325 شمسی ویران و به جای آن بناهای دیگری ایجاد شد.

در حال حاضر از بناهای عصر قاجاریه در ضلع جنوبی، بنای معروف عمارت بادگیر و تالار الماس است که هر دوی آنها دارای تزیینات فوق العاده زیبایی هستند. در جنوب غربی کاخ گلستان، در زمان ناصرالدین شاه، کاخی بنا شد که به کاخ ابیض معروف است. این کاخ در سال 1347 شمسی تبدیل به موزه ی مردم شناسی شد و در واقع تنها بنای مجموعه است که بازدید آن برای همگان آزاد است. بعلاوه در ضلع شمالی کاخ گلستان بناهای دیگری وجود داشت که در پنجاه سال اخیر تخریب و به جای آن بناهای دولتی دیگری ایجاد شد (مثل کاخ وزارت دارایی و اقتصاد در خیابان ناصر خسرو).

مهمتر از مجموعه بناهای کاخ گلستان، اشیای هنری آن است؛ اشیایی مانند تابلوهای نقاشی، فرش، ظروف چینی، نسخ خطی، مهرها، سکه ها، اسلحه ها و اشیای هنری ساخت اروپا و... که در نوع خود از شاهکارهای هنری دنیا است و شاید با ارزشتر و گرانبهاتر از تمام آثار هنری مجموعه ایاصوفیه ترکیه باشد. متأسفانه بیشتر اشیا و حتی معماری و تزیینات وابسته به آن در مجموعه کاخ گلستان مطالعه نشده است. امید است دانشجویان علاقه مند به آثار هنری بتوانند با مطالعه و تحقیق، ویژگیهای این آثار را معرفی نمایند.

منبع: کتاب تاریخ هنر معماری ایران در دوره ی اسلامی

/س