گشتی در هرمزگان از معبد عشاق تا خورهای میناب - کنفرانس هکا

سپهر زارعی (معاون میراث فرهنگی استان هرمزگان) با اشاره به آنکه پهنه مکران با ورود به مسیر سیریک و میناب آغاز می شود، گفت: در ابتدای ورود به شهرستان سیریک به شهر بندری کوهستک وارد می شویم که در 35 کیلومتری شهر سیریک و میناب قرار گرفته است و یک بندر تاریخی است. در این بندر یک اثر ثبت ملی داریم که همان گمرک کوهستک است و امکان بازدید برای گردشگران را دارد ضمن آنکه بندر کوهستک نیز جاذبه دیدنی برای گردشگران نوروزی خواهد بود. همچنین می دانیم که این بندر یکی از سکونتگاه های خیلی مهم در پیش از تاریخ بوده و در بررسی های باستان شناختی که در دهه های 50 و 60 میلادی انجام شد، آثاری از طریق کاوش های باستان شناسان انگلیسی کشف شد که قدمت این منطقه را به چند ده هزار سال رساند.

او پیرامون گشتی در هرمزگان از معبد عشاق تا خورهای میناب ادامه داد: اگر مسیر را ادامه دهیم به منطقه گروک می رسیم که یک بندر تاریخی است و معبد عشاق در آن قرار گرفته است که در فهرست میراث ملی ثبت شد. همچنین جاذبه مهم تاریخی در کل استان به شمار می رود و اواسط دهه 90 مورد بازسازی قرار گرفت. اما واقعیت آن است که شهرستان سیریک هنوز بررسی باستان شناختی نشده تا به صورت جامع بدانیم که شرایط آن چطور است.

زارعی در پاسخ به چرایی عدم بررسی باستان شناختی شهرستان مهمی مانند سیریک گفت: از آنجایی که سیریک به تازگی تبدیل به شهرستان شد. از این رو در بررسی های باستان شناختی دهه 80 لحاظ نشده بود. بخشی از آن در شهرستان میناب بود و بخشی از آن در شهرستان جاسک قرار داشت. در آن بررسی ها نیز بخش های مرکزی شهرستانها مدنظر بود. در این میان اطلاعات باستان شناختی ما درخصوص جاسک به مراتب از سیریک بیشتر است.

معاون میراث فرهنگی استان هرمزگان ادامه داد: وقتی وارد جاسک می شویم، نخست جاسک کهنه را داریم که سکونتگاه اصلی و پیش از جاسک کنونی است و هنوز هم سکونت در آن جریان دارد و به نوعی بافت تاریخی جاسک است. حدود 2 کیلومتر مانده به جاسک کنونی، بندر کهنه یا بندر قدیمی جاسک قرار گرفته است. همچنین مجموعه غارهای دستکند (غارهای جاسک کهنه) را داریم که در فهرست میراث طبیعی کشور ثبت شده و جاذبه دیدنی برای گردشگران خواهد بود. این غارها طبیعی هستند که به صورت دستکند برای سکونت آماده شده بودند. براساس ساختار موجود، احتمال می دهیم به دوره تاریخی و پیش از اسلام بازشود. از آنجایی که یک مسیر دره ای شکل است، از این رو مسیر گردشگری تاریخی و طبیعی پیش روی گردشگران نوروزی است.

او شرح داد: اگر مسیر را ادامه دهیم به شهر جاسک می رسیم. در این شهر برج سیاه و سفید مربوط به اواخر دوره قاجار را داریم که میله تلگراف خانه است که سیم های تلگراف از دریا به درون منتقل و بعد به سایر مکانها پخش میشد. اوج این امر در دوره قاجار است و احتمالا پیش از قاجار هم بود. این برج چندین مرتبه بازسازی شد. این اثر در ارتباط با مجموعه تلگراف خانه جاسک اهمیت دارد. این مجموعه مهمترین مجموعه در شهر جاسک است اما فعلا در منطقه نظامی قرار گرفته است و درحال رایزنی برای آزادسازی آن هستیم تا از مجموعه نظامی خارج شود و در اختیار میراث قرار گیرد و می توانیم پایگاه ملی جاسک، موزه مردم شناسی و موزه نظامی و کنندگی میراث فرهنگی در جاسک را در ساختمانهای آن داشته باشیم.

بعد از دیدن این آثار، گردشگران می توانند مسیر خود را به سمت جاسک ادامه دهند و از میراث طبیعی منطقه لذت ببرند.

زارعی اذعان داشت: قبل از آنکه گردشگران به سیریک برسند، می توانند از شهرستان میناب دیدن کنند. این شهرستان شناخته شده تر است و نخستین اطلاعات باستان شناختی در 1310 شمسی از این شهرستان بدست آمده است. قلعه میناب در ورودی میناب قرار گرفته است و احتمال می دهیم که پایه ساسانی داشته باشد، تا به امروز چندین مرتبه بازسازی شده و احتمالا یکی از شواهد هرمز کهنه است. پیش از آنکه جزیره هرمز به این نام شناخته شود، این نام بر شهرستان میناب بود که اکنون به آن هرمز کهنه گفته می شود. علاوه بر آن، بنادر ساحلی میناب بسیار اهمیت دارند شاید اکنون به چشم میراث طبیعی برای گردشگران نگاه کنیم. خورهایی که در حاشیه شهر میناب قرار دارند، اما می دانیم که بندرگاه هایی بودند که حداقل در چهار و پنج هزار سال پیش حلقه اصلی ارتباط محوطه های شهرنشینی جنوب شرق ایران با شبه جزیره عربستان بودند.

در واقع اگر ارتباطی بین کنار صندل جیرفت و محوطه های عمان، امارات و عربستان می بینیم میتوان گفت با احتمال بسیار قوی از طریق این بنادر بود. این امر نیازمند انجام کارهای باستان شناسی زیر آب و است. اما قبل از آن میتوان گفت پیشروی شهرها، احداث پرورش میگوها و…کار را برای ما سخت کرد.

او ادامه داد: در انتهای مسیر تیاب که به خور تیاب می رسد در ضلع شمالی آن مهمترین بندرگاه اشکانی در شمال و جنوب خلیج فارس قرار گرفته است که به نخل ابراهیمی معروف است. تقریبا 5 فصل کاوش باستان شناسی شده و شامل دو بخش مهم نظامی مسکونی و یک گورستان خیلی بزرگ است. پلان معماری بخش نظامی بدست آمد. همچنین سفال و بقایای انسانی داریم که براساس مطالعات اجرا شده بر روی دندانها توانستیم رژیم غذایی سربازان اشکانی را بدست آوریم.

قدمت این منطقه به 2100 سال می رسد. گورستان نخل ابراهیمی ویژگی مهمی دارد، چرا که گورخمره هایی داریم که تدفین در آن انجام می گرفت و بقایای استخوانی و تدفین های گور خمره ای سالم از این گورستان بدست آورده ایم. بخشی از این آثار در بخش دوره تاریخی موزه باستان شناسی بندرعباس به نمایش درآمد. همچنین ادوات آهنی و شمشیر داریم که به صورت قالب گیری تولید شده اند. تمام این آثا اهمیت میناب را به عنوان دروازه ورودی به مکران نشان می دهند.

به گفته زارعی، در خورهای دیگر، شواهدی از استقرارهای دوره اسلامی بدست آمد. تداوم استقرار از دوره اشکانی و تا دوره اسلامی میانه در تمام این بنادر دیده می شود و این یافت ها امری بسیار مهم است، چرا که نشان می دهد این منطقه این پتانسیل را داشته که استقرار دائم در آن وجود داشته باشد. ضمن آنکه نمیتوان از نقش استراتژیک آن در منطقه و انجام مراودات تجاری و نظامی خلیج فارس چشم پوشی کرد.

معاون میراث فرهنگی استان هرمزگان در پاسخ به این سئوال که پژوهش ها و کاوش های باستان شناسی تا چه میزان در منطقه فعال است، گفت: طی چند ماه گذشته در خلال برنامه باستان شناختی خلیج فارس که با مدیریت پژوهشگاه میراث و گردشگری انجام شد، ضلع شرقی بندر عباس تا تیاب مجدد بازنگری شد و اطلاعات جدیدی به دانش ما اضافه کرد، چرا که اطلاعات زیادی از این مسیر نداشتیم. می دانستیم که بنادر تیاب و میناب مهم بودند اما حد فاصل بندرعباس تا تیاب برایمان واضح نبود.

در نهایت توانستیم بندرگاه های مهم را شناسانی کنیم. همچنین در شمال جاده میناب-بندرعباس محوطه های پیش از تاریخ شناسایی شده است که مربوط به دوره پارینه سنگی است. وقتی مسیر پراکنش انسانهای اولیه را از غرب به شرق آسیا مطالعه می کنیم، یکی از مسیرهای اصلی حاشیه شمالی خلیج فارس و دریای عمان است که در ادامه وارد پاسکتان و دره سند می شود و به شرق آسیا ادامه پیدا می کند. یافته های اکنون پازل موجود را کامل می کند. هر چند برخی از اطلاعات ما درحال حاضر حاصل کاوشهای سطحی است و نیازمند کاوش های دقیق و روشمند هستیم تا بتوانیم با امکانات مدرن به تاریخ گذاری برسیم.

او اذعان داشت: احتمال دارد که بتوانیم آثاری از پارینه سنگی قدیم مربوط به بیش از 300 هزار سال پیش را بدست آوریم. از این رو ضرورت دست به کلنک شدن و کاوش احساس می شود گاهنگاری در شبه جزیره عربستان، منطقه ها غربی و منطقه ها شرقی خودمان داریم. از این رو نیاز است تا تکلیف شمال خلیج فارس و دریای عمان به لحاظ تاریخ گذاری تعیین شود. روی این مهم کم کار شد، چرا که به شیوه مدرن کار کردن نیازمند صرف هزینه های کلان است.

باید با دانشگاه ها و موسسات بین المللی ارتباط داشته باشیم و همکاری گسترده ای را می طلبد. با این وجود سعی داریم چند محوطه مهم که در دوره پارینه سنگی نقش مهمی داشتند را کاوش کنیم، چرا که سالها از کاوش های هرمزگان می گذرد و آخرین کاوش ها قبل از 1400 بود و طی این سالها کاوش های جدی در استان نداشتیم.