زار خاک ؛ عزاداری متفاوت و ثبت ملی مردم قورتان ، قلعه تاریخی این روستا همچنان مسکونی است - کنفرانس هکا

خبرنگاران: 80 آیین سنتی عزاداری محرم در استان اصفهان ثبت ملی شده و آیین مذهبی قالی شویان در مشهد اردهال نیز در فهرست میراث ناملموس بشری به ثبت جهانی رسیده است.

آیین های زارخاک روستای قورتان در شرق اصفهان، سوزاندن خیمه های خاندان امام حسین (ع) در شهر نوش آباد شهرستان آران وبیدگل، تعزیه خوانی در خمینی شهر، نجف آباد و روستای قودجان نطنز، نخل گردانی و جغجغه زنی روستای ابیانه، سوگواری ششمین روز شهادت امام حسین (ع) در شهر نیاسر و آیین تشرف به مسلک سقائی در کاشان از جمله آیین های سنتی محرم است.

زارخاک مراسم عزاداری روستای قورتان است. کورتون یا قورتان به معنای اسلحه خانه روستایی از توابع شهرستان ورزنه در استان اصفهان است. رودخانه زاینده رود نیز با گذشتن از کنار این روستا در40 کیلومتر پایین تر به باتلاق گاوخونی ختم می شود.

قدمت قلعه این روستا به دوره ساسانیان برمی شود. ارگ یا قلعه قورتان را شاید بتوان جزء معدود قلعه های خشتی و گلی در جهان دانست که هنوز هم در آن سکونت وجود دارد. این ارگ تاریخی از چندین مجموعه بنا تشکیل شده و به ثبت ملی هم رسیده است.

مردمان این روستا علاوه بر فارسی به لهجه یا زبانی محلی سخن می گویند که به باور زبان شناسان در فارسی قدیم و پهلوی ریشه دارد و با زبان تاتی اشتراکات بسیار زیادی دارد.

سادات و بزرگان قورتان از حدود 120 تا 130 سال قبل شیوه متفاوتی برای عزاداری بنا نهادند. اهالی روستا در این شیوه سنتی عزاداری به نام زارخاک به دو دسته تقسیم می شوند. یک دسته سادات و دسته دیگر عموم مردم. بچه ها نیز در این مراسم شرکت می نمایند. سادات شال سبز به گردن می آویزند و عوام هم از رنگ های دیگر استفاده می نمایند و در هنگام آغاز عزاداری شال ها را می گردانند که اصطلاحاً به آن شال گردانی گفته می شود.

زمان برگزاری مراسم زارخاک تقریبا نزدیک غروب آفتاب است و در آن، دسته سادات در جلوی دسته سایر مردم (دسته عام) حرکت می نماید و زار را آغاز می نمایند. این برنامه هر روز از ابتدای محرم تا روز تاسوعا دو ساعت قبل از تاریکی هوا تا بعد از اذان مغرب برگزار می شود. البته زار اصلی در روز تاسوعا برگزار می شود.

آیین سنتی عزاداری زارخاک شامل دو قسمت است. ابتدا زار کوچک برگزار می شود و پس از آن زار خاک انجام می گیرد. پس از آغاز مراسم که با ذکر امام محمد است و علی، لعن بر قاتلان امام حسین توسط دسته سادات و ذکر رحمت خدا بر موالیان امام حسین توسط دسته عموم مردم آغاز می شود دسته سادات ذکر اول را می گوید که عبارت است از بهر حسین در کربلا، امشب ملامت می شود / این شام را صحبش مباد، فردا قیامت می شود. پس از اتمام این ذکر، در حین اینکه نخل به حرکت درمی آید مردم بر سر و سینه زده و یا حسین و شاه حسین گویان به سوگواری می پردازند. دسته عام ها نیز آن را دوباره جواب می دهد.

دسته سادات ذکر بعدی را که می خواهد آغاز کند به دسته زار خاک علامت می دهد تا آنها به خاک بیفتند و سپس دسته سادات ذکر بعدی را می گوید و بعد از آن یا حسین، شاه حسین سر می دهند تا ذکر دسته زار خاک تمام شود و هنگامی که دسته زار خاک بلند شدند دسته سادات ذکرهای بعدی خودش را می گوید. هنگامی که دسته زار خاک به خاک می افتند سجده می نمایند و بعد از آن به حالت تشهد نشسته و با زدن بر روی پاهای خود ذکر اول دسته سادات را می گویند یعنی بهر حسین در کربلا، امشب ملامت می شود / این شام را صحبش مباد، فردا قیامت می شود.

ذکر دسته زار خاک در طول مراسم ثابت است اما ذکر دسته سادات متغیر است و در هر منزل عوض می شود. دسته سادات که به درب حسینیه رسید طبق زارهای معمول فردهای کوچک دیگری را با لحنی متفاوت بیان می نماید و دسته عام ها نیز فرد اول آن را در جواب دسته سادات می گویند.

دسته سادات در داخل حسینیه پس از آمدن دسته عام ها (عموم مردم) در حسینیه به صورت دایره وار در قسمتی از حسینیه می گردند و ذکرهای را می خوانند: ای در مدینه مصطفی گوید حسین / ای در نجف شیر خدا گوید حسین / ای در سما عرش عُلا گوید حسین / ای مادرش خیرالنساء گوید حسین که در جواب هر بند آنها، دسته سایر مردم (دسته عام) ذکر ای می نماید یاران وداع امشب حسین را می گویند …

گردشگران برای رفتن به این روستا باید نایین را به سمت کوهپایه بروند و از آنجا به سمت قهی و سپس روانه قورتان شوند. فاصله قهی و قورتان حدود 30 کیلومتر است. ورزنه هم در فاصله 10 کیلومتری قورتان واقع شده و دارای جاذبه های طبیعی و فرهنگی است که می تواند گزینه مناسبی برای گردش در منطقه باشد.

عکس ها: رسول شجاعی - ایرنا

پارمیس: قدرت گرفته از سیستم مدیریت محتوای پارمیس