دوست ندارم از ایران بروم - کنفرانس هکا

اینکه چطور یک دانش آموخته اتومکانیک که عاشق ماشین بوده، علاقه اش را با جهانی انیمیشن و تصویر گره می زند و آثاری می سازد که موردتوجه مردم نهاده شده اند، ماجرایی شنیدنی است. بهرام عظیمی بیش از هرچیز به عنوان سازنده انیمیشن های آموزشی تلویزیون و کاراکترهایش یعنی بابابرقی، سیا ساکتی و داوود خطر شناخته می گردد. اما کارنامه او پر از تجربه ساخت انیمیشن های متفاوت و البته نخستین فیلم بلند انیمیشنی سینمای ایران است.

در آخرین جشن خانه سینما، آخرین ساخته عظیمی با عنوان سیم ششم برگزیده شد و جایزه گرفت. داستان فیلم، ماجرای زندگی درویش خان، نوازنده و آهنگسازی است که سیم ششم را به ساز تار اضافه نمود و نامش علاوه بر این، به عنوان نخستین کشته حوادث رانندگی در ایران ثبت شده است. به همین بهانه با بهرام عظیمی درباره این فیلم و جهانی شیرین انیمیشن ها گفت وگو نموده ایم.

• چه شد که برای ساخت آخرین انیمیشن خود سراغ موضوع مربوط به موسیقی رفتید؟

موسیقی دغدغه شخصی من نیست، بیشتر چون عاشق ماشین هستم سراغ چنین موضوعی رفتم. من سال ها برای هدایت و رانندگی انیمیشن ساختم و رشته تحصیلی ام اتومکانیک است. با دوستانم برای مسابقات، ماشین اسپرت می کردیم. وقتی فهمیدم نخستین کشته تصادفات رانندگی در ایران، درویش خان بوده، به ساخت این انیمیشن علاقه مند شدم. چون درویش خان فرد مهمی بوده، ماجرای او تأثیرگذار است. اگر نخستین کشته تصادفات ایران چنین فردی نبود، قوانین هدایت و رانندگی به آن سرعت به وجود نمی آمدند. به نظرم داستان واقعا جالب بود. با مهناز عادلی، فیلمنامه نویس قرار گذاشتم تا فیلمنامه ای برای این سوژه بنویسد.

• فیلم پر از نمادهای ایرانی است. آیا انتخاب این نمادها عامدانه بوده و در کارهای دیگر شما هم وجود دارند؟

هر انیمیشنی که تا به حال ساخته ام فضای ایرانی داشته است؛ جز انیمیشن هایی که برای تلویزیون ساختم و موضوع آموزشی دارند و در فضای شهری اتفاق می افتند. انیمیشنی به نام ماسوله ساخته ام که داستان عاشقانه ای دارد و در داخل و خارج، استقبال خوبی از آن صورت گرفت. انیمیشن نقال هم فضای یکی از روستاهای ایران را نشان می دهد. سحر نزدیک است انیمیشنی درباره دفاع مقدس است که همه نمادهای آن ایرانی است.

حتی در تنها فیلم بلندی که ساختم، یعنی تهران، 1500، ماجرا در تهران اتفاق می افتد. فکر می کنم غیر از این نمی توانم بسازم و اصلا دلیلی ندارد بسازم! حتی اگر بخواهی یک انیمیشن بین المللی بسازی باید ایرانی بسازی چون همین المان هاست که حتی برای خارجی ها هم جذاب است. خیلی از همکارانم به اشتباه فکر می نمایند اگر انیمیشنی قرار است برای یک جشنواره ساخته گردد، باید فضای خارجی داشته باشد درصورتی که داستان باید بین المللی باشد و فضا می تواند ایرانی انتخاب گردد.

• چرا ساخت سیم ششم 2سال طول کشید؟

به جزئیات علاقه زیادی دارم، به همین دلیل ساخت این اثر 14دقیقه ای2سال طول کشیده است. همه چیز در فیلم طراحی و ساخته شده است. در مدت 2سال می توان چندین فیلم سینمایی بلند با بازیگر ساخت اما خاصیت این سبک از انیمیشن پر از جزئیات و ریزه کاری اینچنینی است.

• چرا فیلم را سیاه و سفید ساختید؟

چون داستان مربوط به 92سال پیش است و قصد داشتم این موضوع را به مخاطب یادآوری کنم. از طرف دیگر من خیلی آثار کمدی کلاسیک مثل کارهای چارلی چاپلین، لورل هاردی و امثال آنها را دوست دارم. می خواستم فیلم صامت و بین المللی باشد بنابراین با اینکه دیالوگی وجود ندارد، ماجرا واضح است. دوست داشتم بیننده با تماشای فیلم، حس کند فیلمی از همان زمان به جا مانده است.

• در تاریخ ما شخصیت هایی که بتوانند از زندگی آنها انیمیشن ساخت وجود دارند؟ آیا قرار است سراغ آنها هم بروید؟

در سیم ششم صحنه ای وجود دارد که درویش خان در گراند هتل مشغول نوازندگی است و افرادی در ردیف اول به تماشا نشسته اند. تمام آن افراد چهره های معروفی مانند پروین اعتصامی، ایرج میرزا، قمرالملوک وزیری و هم دوره های آنها هستند. همه این آدم ها در واقعیت، پاتوقشان این فضا و مکان هایی مانند کافه نادری بوده است. قصد داشتم پروژه ای را بعد از سیم ششم پی بگیرم که به داستان هر کدام از این چهره ها بپردازد. قرار است مجموعه ای از انیمیشن های کوتاه شکل بگیرد که هر کدام به زندگی یکی از این افراد می پردازد. صحبت هایی اجرا شده اما پروسه سخت و پرهزینه است. از طرف دیگر نمی خواهم داستان ها کسل نماینده باشد، به همین دلیل دنبال راه خلاقانه ای هستم که این کار انجام گردد. دوست دارم هر کار جدیدی که می سازم مخاطب را شگفت زده کند نه اینکه تکرار کارهای قبلی باشد.

• ساخت انیمیشن با چه پشتوانه اقتصادی ای انجام می گردد؟

تهیه نماینده خصوصی ممکن است مایل باشد برای چنین کارهایی سرمایه بگذارد اما بالاخره باید دنبال راهی برای برگشت سرمایه هم باشیم. در کشور ما فیلم کوتاه برای مردم اکران نمی گردد، درحالی که می توان لااقل انیمیشن های کوتاه را قبل از نمایش فیلم های سینمایی در سالن به نمایش گذاشت. به این ترتیب درصد کوچکی از درآمد هم به گروه سازنده انیمیشن اختصاص پیدا می نماید. ما انیمیشن سازان برخلاف سینماگران که معمولا ایده های تکراری دارند، طرح های متعدد و خلاقانه زیادی داریم اما از پس هزینه ساخت برنمی آییم. حمایت فرهنگی ضروری است که متأسفانه کم اتفاق می افتد. البته برای ساخت فیلم های کوتاه ارگان ها و نهادهایی هستند که تا حدی هزینه می نمایند اما همین میزان هم واقعا کم و خنده دار است، به همین دلیل هم گاهی ناچار می شویم تعداد افراد تیم را کاهش دهیم؛ حتی اگر زمان ساخت فیلم طولانی تر گردد.

• در نهایت انیمیشن کجا دیده می گردد؟

صندلی انیمیشن در تلویزیون است. جایی که انیمیشن می تواند مخاطبان زیادی را جذب کند تلویزیون است، اما انیمیشنی مثل سیم ششم جایی در تلویزیون ما ندارد؛ چرا که محدودیت ها واقعا زیاد است و جذابیت انیمیشن را از بین می برد. در تمام جهان چنین انیمیشن هایی در شبکه های خصوصی پخش می شوند که ما آن را هم نداریم. هم اکنون شبکه های اینترنتی در حال راه اندازی هستند که مخاطبان، انیمیشن ها را روی آنها تماشا می نمایند، به همین دلیل بیشتر انیمیشن سازان، آثارشان را برای دیده شدن در جشنواره ها می سازند که البته آن هم خیلی وقت ها برایشان ناممکن است.

• این مسائل باعث دلسردی شما برای ساختن انیمیشن های بیشتر نشده است؟

خیلی از ما با هر شغلی که داریم شاید دلسرد و ناراضی باشیم. من غیر از انیمیشن ساختن، خیلی کارهای دیگر بلدم و قبلا هم سراغ انجام آنها رفته ام. با این حال هنوز هم دوست دارم انیمیشن بسازم. سال 1376گروهی به نام کلاغ سفید داشتیم که از کاریکاتوریست های شناخته شده آن موقع تشکیل شده بود. از جمع یازده نفره ما، فقط 3نفر در ایران باقی مانده اند و بقیه ترجیح داده اند کارشان را در کشورهای دیگر ادامه دهند. من با وجود اینکه موقعیت مهیاتری برای مهاجرت داشته و دارم، دوست ندارم از ایران بروم. دوست دارم همین جا بمانم، کار کنم و با محدودیت ها بجنگم. امیدوارم بالاخره اتفاق خوبی بیفتد.

• کاریکاتوریست بودن شغل سختی است؟

بستگی دارد. هر کسی نمی تواند سراغ این شغل بیاید. این شغل اصلا درآمد ندارد، بنابراین باید عاشق کاریکاتور باشی تا آن را انتخاب کنی. هیچ کاریکاتوریستی در ایران وجود ندارد که منبع درآمدش این شغل باشد. پیشکسوتانی مثل کامبیز درمبخش هم از راه برگزاری نمایشگاه ها آثارشان را می فروشند. با این حال شغل بسیار جذابی است. کاریکاتور برخلاف بسیاری از هنرهای تجسمی، هنری عامه فهم است. شاید غیرهنری ها از یک نمایشگاه تخصصی نقاشی سردرنیاورند اما مردم عادی به راحتی کاریکاتور را می فهمند. اگر یک کاریکاتوریست، حرفه ای کار کند، مخاطبان زیادی جذب خواهد نمود؛ همچنان که می بینیم در شبکه های اجتماعی خیلی وقت ها کاریکاتور است که دست به دست می چرخد. این جذابیت ها در کنار سختی های این شغل وجود دارد.

• در همه جهان اوضاع کاریکاتوریست ها به همین شکل است؟

نه. در کشورهای دیگر اوضاع کاریکاتوریست ها خیلی بهتر است و می تواند یک شغل رسمی باشد. آنها آزادانه فعالیت می نمایند و محدودیت های کمی دارند.

• کاریکاتورکشیدن و انیمیشن ساختن هنرهایی هستند که بتوان به شکل آکادمیک آموخت؟

نمی توان جواب جزئی به چنین سؤالی داد. شبیه به همین سؤال درباره بازیگری هم وجود دارد. ما تعداد زیادی بازیگر داریم که دانشگاه و کلاس بازیگری رفته اند، خروجی این است که فقط تعداد زیادی بازیگر داریم. اگر کسی بخواهد می تواند به خانه کاریکاتور برود و اصول این هنر را یاد بگیرد. برای یاد دریافت انیمیشن هم می توان دانشگاه رفت اما در نهایت از یک گروه سی نفره دانشجو، شاید فقط یک نفر بتواند خوب کار کند و وارد این هنر گردد. فضای آموزشی وجود دارد اما این مسئله چیزی را تضمین نمی نماید، به خصوص برای نسل جدید که از همان ابتدا به درآمد فکر می نمایند. در همه شهرهای ایران هم کلاس های کاریکاتور برگزار می گردد که به نظر من درصد کمی از آنها حرفه ای و مناسب هستند.

• شما برای اینکه در کار و هنر خود پیشرفت کنید چه می کنید.

من هیچ وقت صبح با این نیت از خواب بیدار نشده ام که کاری برای پیشرفت انجام دهم. زندگی و شغلم هر روز چیز جدیدی به من یاد می دهد. من به عنوان فیلمسازی که درباره موضوعات اجتماعی فیلم می سازم، در همان راستا خانه تا دفتر کارم با دیدن اتفاقات روزمره، دعواها و درگیری ها، ارتباط مردم با هم و ماجراهای معمولی برای کارهایم ایده می گیرم. کلاس آموزشی من، زندگی واقعی بوده است.

چه کسی فکرش را می کرد من سال 1360وارد کار انیمیشن شوم و از دوستانم در رشته اتومکانیک که همگی ماشین باز بودند، در کارهایم استفاده کنم؟ چه کسی فکر می کرد بلال فروشی، دستفروشی و راننده آژانس بودن من در مقاطعی در زندگی واقعی، در کارهایم به یاری من بیاید؟ رشته من در دانشگاه صنایع دستی بوده و در انیمیشن هایم با آثار زیادی از صنایع دستی کشورمان روبرو می شویم. هر تجربه ای در زندگی واقعی داشته ام حتی خاطراتی که از کودکی در ذهنم نشسته، موقع کار کردن به یاریم آمده است، با این حال سعی می کنم در طول روز بخوانم و فیلم ببینم.

• خودتان تا به حال با دیدن کدام انیمیشن ایرانی تحت تأثیر نهاده شده اید؟

مسافر افق نام انیمیشنی است که حمید بهرامی، یکی از اعضای همان گروه قدیمی کلاغ سفید ساخته است. به نظر من این اثر شاهکار است و تا به حال انیمیشنی کوتاه با این کیفیت ساخته نشده است.

• بخش پررنگی از کارنامه شما، مربوط به همان انیمیشن های آموزشی مثل بابابرقی، شرکت گاز یا سیا ساکتی است. به نظر شما چرا این کاراکترها تا این حد ماندگار شدند؟

سال ها از ساخت این شخصیت ها گذشته اما هنوز مردم آنها را به خاطر دارند. در هر زمانی ممکن است شخصیتی موردتوجه قرار بگیرد و بیننده پیدا کند. وقتی این انیمیشن ها پخش شد، کار تازه و خلاقانه ای بود که برای مردم جذابیت داشت. تا قبل از آن اگر قرار بود کسی پیغام آموزنده ای بدهد، حتما شخصیت مودب و مثبتی بود اما من از خود خلافکاران برای ارتقای سطح فرهنگی استفاده کردم.

به نظرم محبوبیت این انیمیشن ها مربوط به زمانی است که در آن ساخته شدند و اگر قرار بود الان آنها را بسازم، به آن اندازه موردتوجه قرار نمی دریافتد. مثلا الان برنامه هایی مثل عصر جدید با همه انتقادها نسبت به کپی بودن یا خندوانه، هواداران زیادی پیدا می نمایند چون این برنامه ها مخصوص الان هستند. آن انیمیشن ها موردتوجه نهاده شد و چون آموزنده بود، زیاد دیده شد. به همین ترتیب هم نام من به عنوان سازنده این شخصیت ها در یادها مانده است.

• تا به حال شده ایده ساخت یک انیمیشن در ذهنتان باشد اما پیروز به ساخت آن نشوید؟

بله. ایده ای داشتم که براساس آن، فیلمنامه ابرقهرمانی از نازی آباد برمی خیزد نوشته شد. حتی تا بستن قرارداد با چینی ها هم پیش رفتیم اما این کار را به دلایل مختلفی انجام ندادم. بزرگ ترین دلیل این بود که چند سال پیش فکر می کردم با آن میزان از دانش، هنوز سوادم برای ساخت یک اثر بین المللی کافی نیست. به نظرم رسید نمی توانم کاری که در حد انتظارها خوب باشد انجام دهم. بعد از تهران، 1500 پیشنهادهای زیادی داشتم اما به آبروی حرفه ای خودم فکر می کنم و دوست دارم اگر کاری می سازم، نسبت به کارهای قبلی رو به جلو باشد. یکی از آرزوهایم ساخت انیمیشن بلند سینمایی ایرانی است. حتی یکی از دلایلی که سیم ششم را ساختم همین است. می خواستم به نوعی پرداختن به جزئیات را در فیلم تجربه کنم.

• شما حالتان با شغلی که انتخاب نموده اید خوب است؟

من کارم را خیلی دوست دارم. هرماه درباره این موضوع با دوستانم که همگی در فضای هنری فعالیت می نمایند حرف می زنیم. من همواره خدا را برای شغلی که دارم شکر می کنم. از کودکی همواره این ضرب المثل کلیشه ای را شنیده بودم که هنرمند هرجا رود قدر بیند و بر صدر نشیند، سال هاست این احساس را تجربه نموده ام که به واسطه کارم، احترام می بینم. چه در داخل و چه در کشورهای خارجی، به عنوان یک هنرمند به صندلی مناسب و احترامی دست یافته ام که رضایت بخش است. همین که دیگران در خیابان و در جاهای مختلف تو را بشناسند و درباره کاراکترهایی که ساخته ای صحبت نمایند خیلی لذتبخش است.

اینکه کاری که انجام می دهی آموزنده و مثبت بوده و توانسته در جامعه تأثیرگذار باشد حس خوبی ایجاد می نماید. شاید این جمله ها خودخواهانه باشد اما به نظرم اگر کسی این احساس را تجربه نموده باشد حرف های مرا درک می نماید. درست است که سختی هایی در کارم وجود دارد که باعث می گردد اذیت شوم، درست است که شاید می توانستم با همین هنر در جای دیگری از جهان درآمد بیشتری داشته باشم اما با همه این حرف ها شغلم را دوست دارم و خدا را شاکرم.

• چه چیزی شما را مسرور می نماید؟

هر اتفاق ساده مثبتی می تواند همه ما را مسرور کند. آن قدر خبرهای بد می خوانیم و می شنویم که ساده ترین خبرهای خوب هم خرسند می نماید. این خبر خوب ممکن است رشد یک گلابی 3کیلویی در روستایی در کشور باشد یا دریافت جایزه اسکار توسط اصغر فرهادی. فکر می کنم آن قدر تلخی دیده ایم که به طرز غمگینی، حتی از دستگیرشدن دزدها هم مسرور می شویم! برای ما که کار هنری می کنیم، جایزه دریافت کارها و موردتوجه قرار دریافت تا حدی باعث از یادرفتن مسائل می گردد. وقتی می بینیم زحمتی که کشیده ایم نتیجه داده، برای من و هر کسی که کار هنری انجام می دهد مسرور نماینده است.

• همکاری با عصر جدید به عنوان مربی

عصر جدید برنامه ای بود که شکل گرفته بود و بینندگان خود را داشت. سری اول آن برگزار شده بود و برخی شرکت نمایندگان به مرحله دوم راه یافته بودند. در این زمان احسان علیخانی و تیمش به این نتیجه رسیدند که من هم میان مربیان باشم. امیر کربلایی زاده، ریما رامین فر، محمد اصفهانی، ارشا اقدسی و من مربیان این مرحله بودیم. افرادی که ارتباطی با هنرهای تجسمی داشتند به من سپرده شدند تا قبل از اجرای بعدی نکاتی را با آنها تمرین کنم. بدون اینکه کسی از ما بخواهد، این رابطه تداوم یافت و تا آخرین مرحله، تمرین ها و کنار هم بودن ها ادامه پیدا کرد. حتی برخی از بچه های گروه به دفتر کارم می آمدند و ساعت ها با هم درباره ایده های مختلف و راه های بهترشدن اجرا صحبت می کردیم.

هر اتفاق ساده مثبتی می تواند همه ما را مسرور کند. آن قدر خبرهای بد می خوانیم و می شنویم که ساده ترین خبرهای خوب هم خرسند می نماید. این خبر خوب ممکن است رشد یک گلابی 3کیلویی در روستایی در کشور باشد یا دریافت جایزه اسکار توسط اصغر فرهادی

euroro.ir: اروپا: سفر به مهد فناوری و میراث دار تمدن باستانی روم و یونان