دریاچه نمک حوض سلطان قم کجاست ؟ - کنفرانس هکا

دریاچه نمک حوض سلطان که به دریاچه شاهی و دریاچه ساوه نیز معروف است دارای مساحت تقریبی 240 کیلومتر مربع می باشد و در شمال شرق شهرستان قم واقع شده است. در شمال این دریاچه رشته کوه های لبرز واقع شده است. وسعت و شکل دریاچه متناسب با ورود آب و اندازه بارندگی آن در فصل های مختلف سال تفاوت دارد. در مواقعی که بارندگی افزایش می یابد و برف های ارتفاعات اطراف آن ذوب می شوند چون اندازه آب ورودی افزایش می یابد وسعت آن زیاد و در ایام دیگر وسعت آن کاهش می یابد. بدین ترتیب سطح آب دریاچه پیوسته در نوسان است. این دریاچه از دو چالهٔ جدا از هم تشکیل شده است. چالهٔ غربی به نام حوض سلطان و چاله شرقی به نام حوض مره است که از طریق یک آبراهه به هم وصل می شوند. در فصول پرآب ابتدا چاله مره پر می گردد و سپس آب اضافی وارد حوض سلطان می گردد.

این دریاچه از دو چالهٔ جدا از هم تشکیل شده است. چالهٔ غربی به نام حوض سلطان و چاله شرقی به نام حوض مره است که از طریق یک آبراهه به هم وصل می شوند. در فصول پر آب ابتدا چاله مره پر می گردد و سپس آب اضافی وارد حوض سلطان می گردد.

این دریاچه به آینه طبیعی ایران نیز معروف است. علت به وجود آمدن آینه این است که هر سطح بلورین نمکی که صیقلی باشد میتواند به نوعی نور را منعکس کند و طبیعتا هرچه اندازه آن بزرگتر باشد نور راحتتر و بهتر منعکس میگردد.

ارتفاع آن از سطح دریا 710 متر است و با بارندگى 100 تا 120 میلیمتر در سال این منطقه در حوزه نواحى کم باران قرار گرفته و دارای چهار بخش کفه نمکی (بخش اصلی تالاب)، حاشیه باتلاقی، محدوده اکولوژیک و دشتی است.

این تالاب به نام هاى دیگری مانند دریاچه قم، دریاچه ساوه، دریاچه شاهى و دریاچه حوض سلطان معروف است.

خاک منطقه از نظر شورى، دوایر متحدالمرکزى در محدوده مرکز دریاچه تشکیل می دهد که اندازه شورى از مرکز به طرف بیرون به تدریج کاهش پیدا نموده و نوع گیاهان منطقه از نظر خواص دارویى، مواد مؤثر و سایر کاربردها حائز اهمیت است. با توجه به اهمیت حفاظت و حیات تالاب حوض سلطان از تعرض سودجویان و ناآگاهان محیط زیست و ترمیم خسارات وارد شده به پوشش گیاهى، این منطقه در سال 88 به مدت پنج سال به عنوان منطقه شکار ممنوع معرفی گردید.

وسعت و شکل دریاچه متناسب با ورود آب و اندازه بارندگی آن در فصول مختلف سال فرق دارد. در مواقع بارندگی و ذوب برف های ارتفاعات اطراف آب سطح دریاچه توسعه می یابد وآب آن اراضی پست وشوره زار باتلاقی پیرامون را می پوشاند و دریاچه بزرگی به طول 18 وعرض 16 کیلومتر تشکیل می دهد که به نام دریاچه حوض سلطان یا کویرنمک مشهور است. رودهای متعددی به این دریاچه وارد می شوند که عموما از اراضی شوره زار ونمکی اطراف عبور می نمایند. از جمله این رودها می توان به رود شور و قره چای اشاره نمود.

این دریاچه به علت نمک فراوان آن، اغلب به نام دریاچه نمک نیز شناخته می گردد که البته اشتباه است و دریاچه نمک با وسعت بسیار بیشتر در جنوب شرقی قم واقع شده است. سالانه اندازه زیادی نمک از دریاچه حوض سلطان استخراج می گردد.

حیات وحش

هوبره، انواع کبوتر و… و پرندگان مهاجر نظیر غاز خاکستری، آنقوت، لک لک، انواع عقاب و غیره را می توان در زمره این پرندگان جای داد. در منطقه پستاندارانی نیز از قبیل خرگوش، موش صحرایی، روباه و گاهی آهو دیده می شوند.

در میان خزندگان منطقه حضور مارها و سوسمارها که در کنترل بیولوژیک آفات نقش دارند، شاخص است. انواع عنکبوت، رتیل، موریانه و مورچه های کمیاب در اطراف دریاچه گسترده هستند.

مطالعات اجرا شده، حضور پر تعداد و متنوع انواع باکتریهای نمک دوست را در خاکهای منطقه نشان می دهند که بعضی از انواع موجود بنابر شواهد اولیه منحصر به فرد بوده و خصوصیات ژنتیکی و فیزیولوژیکی ویژه انتظار حضور آنزیمها، آنتی بیوتیکها و فرآورده های ارزشمند میکروبی در آنها وجود دارد.

وجود انواع دیاتومها (جلبکهای تک سلولی) به عنوان اولین فراوری نمایندگان غذا در اکوسیستمهای آبی در آبهای شور منطقه قابل تامل است. این گونه جلبکها در صورت فراوری انبوه می تواند در تعلیف دام مورد استفاده قرار گیرد.

پوشش گیاهی

رژیم آبی این تالاب فصلی و فوق شور بوده و زمستان فصل پرآبی حوض السلطان است، بنابراین کفه نمکی این تالاب در فصل پرآبی زیر آب است و حاشیه یا کمربند باتلاقی آن پوشش گیاهی دارد که بیشتر در اضلاع شمالی و شمال غربی این تالاب مشاهده می گردد و پرنده های مهاجر نادر در این تالاب وجود دارد که در حاشیه تالاب زندگی می نمایند. بر اساس مطالعه اجرا شده بالغ بر 240 گونه با ارزش ریز موجودات هوازی مانند جلبک ها، باکتری ها و قارچ ها در تالاب وجود دارد که می توانند با توجه به مخزن ژنی خود شرایط فوق شور را تحمل نمایند. در این منطقه بیش از 40 گونه گیاهی از جمله درمنه بیابانی، اشنان، تاغ زرد و سیاه، سودا و اسفناج وجود دارد.

معادن دریاچه

تا به امروز به شیوه های سنتی ، تنها از نمک موجود در این عرصه بسیار گسترده جهت مصارف صنعتی ، مورد استفاده قرار گرفته است. این در حالی است که به استناد تحقیقات انجام گرفته در مورد ترکیبات تشکیل دهنده نمکهای دریاچه ، موادی از قبیل سدیم کلرید، سدیم سولفات، منیزیم کلرید و منیزیم سولفات از جمله شاخصترین و مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده این منبع بزرگ خدادادی به شمار می آید.

منیزیم از نظر فراوانی هشتمین عنصر در قشر خارجی زمین به شمار می آید و اغلب این فلز ، بصورت ترکیبهای محلول در آب دریاها و یا بصورت سنگ معدن منیزیم کلرید ، در طبیعت یافت می گردد . نتایج حاصل از تحقیقات انجام گرفته پیرامون ترکیبات منیزیم دریاچه نمک ، میز ان منیزیم استحصالی را 35 تا 50 برابر منیزیم آب دریا نشان می دهد.

بنابراین شورابه های دریاچه نمک یکی ازغنی ترین معادن و منابع بزرگ فراوری منیزیم به شمار می آید. علاوه بر این مزیت استحصالی منیزیم دریاچه نمک از لحاظ مالی حتی قابل مقایسه با منیزیم حاصل از آب دریا نمی باشد و از هر 100 کیلوگرم نمک، 10 تا 14 کیلوگرم منیزیم بدست می آید.

توصیه های لازم

برای پیشروی تا قلب دریاچه حتما به گل خواهید نشست و آثار نمک ماندگار را تا مدت ها در کفش و لباستان خواهید داشت؛ بنابراین از پوشیدن کفش و شلوارهای پلوخوری خودداری کنید!

مسیر دسترسی

در 35 کیلومتری مسیر قم-تهران جاده خاکی وجود دارد که به دریاچه می رسد. درون دریاچه نیز جاده خاکریزی هست که برای جلوگیری از فرورفتن خودروها در باتلاق و بهره برداری از نمک دریاچه مورد استفاده قرار می گیرد.

برای دسترسی به دریاچه نمک مسیرهای متعددی وجود دارد که دو راه ماشین رو معروف تر از همه می باشد.

راه دسترسی اول به حوض سلطان برای کسانی که از سمت قم می آیند: بعد از مجتمع مهتاب، و عبور از اولین تپه ای که دریاچه بعد از آن دیده می گردد و درست در کنار تپه دوم، جاده ای خاکی به سمت پایین و دریاچه سرازیر می گردد که جاده اصلی معدن نمک است (در 95کیلومتری تهران). یکی از نشانه های این خروجی، تابلوی تهران 95کیلومتر می باشد.

راه دسترسی دوم به حوض سلطان برای کسانی که از سمت تهران می آیند: پس از طی 70کیلومتر از تهران، در سمت چپ اتوبان جاده ای به سمت روستای چشمه شور می رود که نشانه آن در اتوبان تابلوی اطلاعات گردشگری می باشد. برای رسیدن به طرف مقابل اتوبان باید از اولین زیرگذر اقدام کنید.