ابوکامل مصری و معادلات ریاضی - کنفرانس هکا

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری خبرنگاران- بارها شنیده ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل کوشش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و عظیمان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران تألیف دکتر علی اکبر ولایتی که به سال 1392 در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده ایم.

شجاع بن اسلم، معروف به حاسب مصری و ابوکامل ریاضی دان قرون سوم و چهارم هجری است.

وی را از آخرین نمایندگان مکتب کهن جبر در ریاضیات اسلامی و عظیم ترین عالم جبر پس از خوارزمی دانسته اند. ابوکامل علاوه بر اشتغال به تدریس، مدتی نیز در تأسیسات دریایی مصر خدمت می کرد. وی راوی حدیث نیز بوده و ابن حجر عقلانی حدیثی مسند از او نقل نموده است.

آثار ابوکامل در منابع اسلامی بسیار ستایش شده و بعضی از ریاضی دانان اروپایی نیز از آنها استفاده نموده اند. شهرت ابوکامل بیشتر به سبب استفاده او از روش های جبری برای حل مسائل هندسی است.

آثار او عبارت اند از:

1. الجبر و المقابله، که سه بخش دارد. بخش نخست که اکنون به آن عنوان کتاب جبر داده اند، همانند کتاب الجبر و المقابله خوارزمی است اما چون در این بخش روابطی از قبیل رادو استفاده نموده است در سطح بالاتری از کتاب خوارزمی قرار می گیرد. این بخش به زبان های لاتین، عبری، آلمانی و انگلیسی ترجمه شده است. بخش دوم با عنوان المخمس و المعشر به کاربرد شیوه های جبری برای حل مسائل هندسی اختصاص دارد. خوارزمی پیشگام این عرصه بوده اما ابوکامل این شیوه را بسیار گسترش داده است.

این سیر تکاملی انتها سبب شد تا دکارت هندسه تحلیلی را پدید آورد. ابوکامل در این بخش مسائلی مانند محاسبه اندازه ضلع یک پنج ضلعی منتظم محاطی و محاسبه ارتفاع مثلث متساوی الاضلاع با در دست داشتن مجموع ارتفاع و مساحت با استفاده از جبر و کاربرد ضرایب گنگ در معادله درجه دوم را توضیح داده است. ترجمه هایی به زبان های عبری، ایتالیایی و آلمانی از این اثر در دست است.

سومین بخش کتاب مربوط به آنالیز معادلات سیّاله درجه دوم است. افرادی چون دیوفانتوس (سده سوم میلادی) پیش از ابوکامل کارهایی در این زمینه انجام داده بودند، اما دلیلی بر آگاهی ابوکامل از اثر ارثماطیقی دیوفانتوس در دست نیست.

بعضی سرگرمی های ریاضی از نوع دستگاه های معادلات خطی و بخش هایی از یک اثر گم شده خوارزمی در انتها کتاب آمده است.

الجبر و المقابله در تکامل جبر تأثیر فراوانی داشته و بسیاری از مسائل آن بدون تغییر در آثار فیبوناچی نقل و باعث پیشرفت دانش جبر در اروپا شده است.

بخش سوم الجبر و المقابله در 1970 به انگلیسی ترجمه و با عنوان مسائل معادلات سیاله منتشر شد.

2. طرائف الحساب، این اثر شامل شش مسئله است که هر کدام یک دستگاهت معادله سیاله خطی را تشکیل می دهد. به این معادلات دیوفانتی خطی نیز گفته می گردد.

ریاضی دانان هم روزگار ابوکامل یا دست کم خبرنگارانن که او می شناخته، از این معادلات درک درستی نداشته اند. 6 مسئله ذکر شده در این کتاب به مسائل پرندگان معروف است. این اثر به زبان های لاتین و عبری ترجمه شده و زوتر نیز در 1910 آن را به آلمانی ترجمه و منتشر نموده است.

3. مساحة الارضین، که نسخه ای خطی از آن در تهران نگه داری می گردد.

4104/

وبلاگ پریها: پریها مجله گردشگری، خبری، موفقیت، آشپزی و سرگرمی میباشد.

کالارنا: کالارنا: مقایسه و نقد کالاهای دیجیتالی