گفت وگوی خوانده نشده با کارلوس فوئنتس به بهانه سالروز تولدش - کنفرانس هکا

در طول عمر 83 ساله اش نمایشنامه، داستان کوتاه، کتاب های سیاسی و رمان نوشت که اغلب آثار ادبی بلندش حکایت عشق های سردرگم است. فوئنتس همانند باقی نویسندگان امریکای لاتین در دستگاه سیاست فعالیت می کرد و برای مجله ها، روزنامه ها و نشریاتی که منتقد دولت بودند، می نوشت.

اما فوئنتس بیشتر نویسنده ای ایدئولوژیک بود تا سیاسی و معتقد بود، می تواند از طریق ادبیات صدایش را به گوش همگان برساند. او با پی دریافت تاریخ معاصر مکزیک در داستان های لایه لایه اش که درونمایه های جهانی مانند عشق، حافظه و مرگ را می کاویدند، با نوآوری پیامش را به دیگران رساند.

ترجمه آثار فوئنتس در ایران از سال 1364 شروع شد و مهدی سحابی از نخستین مترجمان این نویسنده به شمار می رود. حالا بیشتر آثار این نویسنده را با ترجمه های عبدالله کوثری می شناسیم.

آکادمی امریکایی اچیومنت (The American Academy of Achivement) موسسه ای غیرانتفاعی در واشنگتن است که طی 55 سال فعالیت با نوآوران و پیشتازان هر حوزه ای مصاحبه هایی را ترتیب داده است. مسوولان این آکادمی سال 2006 با کارلوس فوئنتس درباره نویسندگی، کودکی او و منبع الهامش مصاحبه کردند که در ادامه گزیده ای از آن را می خوانید.

شما در زمینه نوشتن- رمان، رساله و نظریه پردازی- بسیار پرکار بوده اید. چطور تصمیم می گیرید چه بنویسید و کی آن را بنویسید؟

امری غریب است، چون عنصری که در دلش است مسحورکننده و غیرقابل توضیح است. به طور مثال می گویم: این کتاب را می نویسم و حالا می نشینم و فصل ها را دسته بندی می کنم و کتاب را تصور می کنم و می گویم: فکر کنم فردا این و این را می نویسم. بعد می خوابم. صبح بیدار می شوم و پشت میزم می نشینم.

قلم را برمی دارم و موضوع کاملا متفاوتی روی کاغذ می آید به این معنی که احتمالا رویا هایی که در خواب دیده ام بخشی از زندگی نوشتاری ام را به شیوه ای رازآمیز دیکته می کنند. آدم رویا های احمقانه ای در خواب می بیند. همه مان رویا های احمقانه ای می بینیم. مثلا می بینیم در خیابان برهنه ایم.

چقدر وحشتناک! از روی پشت بام می افتیم. داریم در دریا غرق می شویم. این ها رویا هایی هستند که به خاطر می آوریم. اما چه بر سر رویا هایی می آید که به خاطر نمی آوریم؟ فکر می کنم این رویا ها مهم ترین رویا های زندگی مان هستند، رویا های نهانی، رویا های مخفی که به شکلی در زندگی مان بروز پیدا می کنند، و در مورد من ادبیات مسیری است برای بروزشان.

چون به شکل دیگری نمی توانم توضیح بدهم که چرا در مورد موضوعی که هرگز به آن فکر نکرده بودم، نوشته ام و همیشه این چیز ها را روزی نوشته ام که شب قبلش در خواب، رویایی دیده ام.

مهم است که یک نویسنده برنامه روزانه داشته باشد؟

از این لحاظ نویسنده هیچ تفاوتی با بنا یا راننده اتوبوس ندارد. باید قاعده داشته باشی. اسکار وایلد گفته بود نویسندگی 10 درصد نبوغ است و 90 درصد قاعده مندی. باید برای نوشتن قاعده و قانون داشته باشی. وظیفه آسانی نیست. بسیار منزوی کننده است. تک و تنها می مانی. در معیت کسی نیستی.

از این لحاظ رضایت بخش نیست. در مواردی دیگر رضایت بخش است؛ اعماق وجودت را کاوش می کنی، اما شدیدا تنها هستی. نویسندگی تنهاترین حرفه جهان است. در تئاتر همراهانی داری، کارگردان ها و بازیگران کنارت هستند. در سینما هم همینطور. در دفتر کار هم. هنگام نوشتن، اما تنها هستی. این تنهایی قدرت زیادی می طلبد و باید عزم راسخی در انجامش داشته باشی. باید از ته دل عاشق کاری که انجام می دهی باشی تا عظمت تنهاییِ نوشتن را تاب بیاوری.

بازنویسی بخشی از کار نویسندگی است. این موضوع چقدر مهم است؟

آنچنان هم مهم نیست. احتمالا بار ها و بار ها در ذهنم بازنویسی اش می کنم. در دفتر های خط دار انگلیسی می نویسم. بنابراین در سمت راست صفحه می نویسم و در سمت چپ آن ها را اصلاح می کنم. بعد، زمانی که نوشته ها تایپ شدند، باز هم اصلاح می کنم و بعد شاید در صفحات تایپ شده هم این کار را بکنم. اما نه آنقدر جدی.

ظاهرا توانایی شگرفی دارم که درست آن چیزی را که قصدش را دارم می نویسم. نوشته ام را اصلاح می کنم، اما نه مثل بالزاک که سر دستگاه چاپ فشاری مثل دیوانه ها نوشته اش را اصلاح می کرد. در آخرین لحظه هم مشغول اصلاح کردن بود.

نظرتان در مورد فلج قلم چیست؟

نه، نه. من هرگز دچارش نشده ام. دوستانی داشته ام که رسما از فلج قلم مرده اند. دوست خوب شیلیایی ام، خوزه دونوسو، رمان نویس بود و چنان دچار فلج قلم شد که دست آخر مرگش را رقم زد. شدیدا مضطرب بود و از این مساله خیلی رنج برد. خدا را شکر هرگز از فلج قلم رنج نبرده ام، هرگز.

به همین دلیل مقاله ها و سخنرانی و درس گفتار هایی را همزمان می نویسم و برگزار می کنم، چون زمانی که دچار فلج قلم شوم، می گویم: حالا وقتش است که آن سخنرانی را بنویسی. حالا وقتش است که آن نامه سرگشاده را بنویسی. بنابراین ماشین تحریر روغن کاری شده خوبی هستم. همیشه مشغول کارم.

چطور می شود نویسنده ای از فلج قلم رنج نبرد؟

به شکلی دیگر رنج می بری نه از فلج قلم. اضطراب های دیگری هم هست از جمله پیدا نکردن عبارت ها، صفت مناسب، تردید نسبت به آنچه نوشته ای و دور ریختن همه نوشته هایت و از این جور کارها. بله، این اتفاق ها برایم می افتد، اما فلج قلم به آن معنا که نتوانم پشت میز بنشینم و بنویسیم، اتفاق نیفتاده است. تا وقتی که بتوانم آشغال بنویسم و دور بریزمش، یعنی دچار فلج قلم نشده ام.

در هر حرفه ای که در اینجا منظورم به حرفه نویسندگی شماست، دلسردی هایی وجود دارد. چطور این دلسردی ها را تجربه کردید؟

نه از لحاظ حرفه ای نبوده است. سختی ها، تراژدی ها، دلسردی هایی در زندگی وجود دارد، اما نه آنچنان در خواندن و نوشتن؛ همیشه در این امر لذت بوده است. بهشتی عظیم است. خواندن و نوشتن بهشت برین است.

نظرتان در مورد نقد ها چیست؟ چطور با آن ها کنار می آیید؟

نمی خوانم شان.

همزمان با نوشتن، که به نظرم هر روز می نویسید، سمتی در دستگاه دولتی و دیپلماسی دارید. چطور از پس آن برمی آیید؟

یک جور تعطیلات است. فقط دوبار در زندگی ام نقشی در دستگاه دولتی داشته ام. وقتی خیلی جوان بودم و بیست سال داشتم در دستگاه دولتی و در حوزه دیپلماتیک فعال بودم. بعد با موفقیت اولین رمانم جایی که هوا صاف است در سال 1958، از دیوان سالاری بیرون آمدم و تا دهه 1970 زمانی که چند سالی سفیر مکزیک در فرانسه شدم، سمتی اداری نداشتم. همین.

از سوی رییس جمهوری های دیگری که به ما نزدیک تر بودند پیشنهاد می شد سفیرشان باشم، اما همیشه امتناع می کردم، چون از تجربیاتم فهمیده بودم در سمت های دیپلماتیک و دولتی خرسند نیستم. وقتی خرسندم که کننده ای آزاد باشم و چیزی را که دوست دارم بنویسم.

اگرچه می دانم این هم خدماتی است و آن را دست کم نمی گیرم. پدرم دیپلماتی باسابقه بود بنابراین به دیپلماسی و خدمات دولتی احترام می گذارم. ساده تر اینکه من خیلی در این دستگاه خرسند نیستم. چرا؟ چون از میز تحریرم دورم.

کودکی تان را به عنوان پسر یک دیپلمات چطور گذراندید؟

خب، چمدان بستن و باز کردنش بسیار متداول بود. همچنین با چالش توانایی هماهنگ شدن با محیط روبه رو بودم. پسر دیپلمات که باشی مدام مجبوری مدرسه ات، زبانت، دوستانت و محیطت را عوض کنی. بنابراین مجبور بودم از اسپانیایی به انگلیسی و به پرتغالی تغییر زبان بدهم و بعد به اسپانیایی، انگلیسی، بازگردم. دوست های جدید پیدا کنم...، اما همیشه سخت بود. خب البته شخصیتت را می سازد. نسبت به کودکی ام ناراحتی ندارم. برعکس راضی هم هستم.

چه جور کودکی بودید؟

جوان درس خوانی بودم. با اینکه سن و سالی نداشتم، اما زیاد می خواندم. به نوعی غیراجتماعی بودم، چون می دانستم دوستانم بیشتر از دو سه سال با من نیستند و بعد یک تغییر دیگر و دوستان جدید. بنابراین باید جهان درونی ام را با خواندن، سینما و رادیو می ساختم. رادیو سهم بسزایی در زندگی بچه های ایالات متحده امریکا در دهه 1930 که آن موقع در آنجا بودم، داشت. در نتیجه در یک کلام باید بگویم که جهانی شخصی خودتان را بسازید و با آن سفر کنید.

کتاب ها یا برنامه های رادیویی یا فیلم هایی را که برای تان مهم بود به خاطر می آورید؟

وای، بله. خیلی زیاد. من به دو فرهنگ متعلق بودم. به این معنا که کتاب هایی که شما در کودکی می خواندید در جهانی انگلیسی زبان ها و در جهانی امریکای لاتین با هم تفاوت داشتند.

ما در کودکی کتاب هایی خواندیم که هر گز بچه ها ایالات متحده نخواندند، داستان های ایتالیایی ماجراجویانه دزد دریایی سیاه پوش نوشته امیلیو سالگاری، حکایت های ماجراجویانه فرانسوی Pradaillan را می خواندیم. این ها را امریکایی ها نخواندند.

یادم می آید آن موقع در امریکا کتاب های نانسی درو و پسران دیکسن را خیلی می خواندند. اما کلاسیک های همیشگی را که در همه فرهنگ ها پیدا می شوند، می خواندیم مثل ژول ورن، سه تفنگدار الکساندر دوما، جزیره گنج از رابرت لوییس استیونسن. مارک تواین هم با هاکلبری فین در سراسر جهان خواننده داشت و محبوب بود.

بنابراین کتاب های مشترک هم داشتیم. از طرفی به نوبه خودم برای فیلم دیدن اشتیاق داشتم. زندگی در ایالات متحده دهه 1930، و اینکه پدرم عاشق فیلم بود و هفته ای یک بار من را به سینما می برد، بی تاثیر نبود. به این شکل با سینما کاملا آشنا شدم. آن برهه را یادم می آید که به بسکمک از ستاره های سینما سم گیشه می گفتند. بازیگرانی مثل جوآن کراوفورد و کاترین هپبورن بودند! و به دلایلی مردم دیگر میلی به سینما رفتن نشان ندادند.

من همه فیلم ها را می دیدم. آن موقع وقتی سالن را ترک می کردی، پرسشنامه ای بهت می دادند و اگر پرسش ها را صحیح پاسخ می دادی، خب، جایزه ای نقدی دریافت می کردی. یک بار من در بخش بچه ها برنده شدم و 50 دلار بردم که پول زیادی بود! معادل 5 هزار دلار امروز بود.

بنابراین می گفتم: در فیلم دیدن هم پول هست. در سینما تا این حد پول درآوردم. رادیو هم بود. گاهی وانمود می کردم مریض بودم که مدرسه نروم تا به تری و دزدان دریایی، دان وینسلوی نیروی دریایی و سریال هایی که برای زنان خانه داری که در خانه کار می کردند و به رادیو گوش می دادند، گوش بدهم. شیفته این ملودرام ها شده بودم. بنابراین این ها زندگی خیالی ام را در امریکای دهه 1930 تا حد زیادی شکل دادند.

برنامه های رادیویی که از آن ها لذت می بردید یک جور قصه گویی شفاهی بودند که هنگام شنیدن شان باید از تخیل استفاده کرد. فکر می کنید از این گوش دادن ها منفعتی نصیب تان شد؟

بله. باید از تخیل استفاده می کردیم. حالا می بینید انسان روی کره ماه فرود می آید یا بمباران بغداد را می بینید، و سختی اش هم همین است. دیگر لازم نیست چیزی را تخیل کنید. آن موقع باید همه چیز را تخیل می کردیم. مثلا سخنرانی های بی نظیر فرانکلین روزولت را که به Fireside Chats معروف شدند، می شنیدیم. آن موقع باید مردی را که این کلمات صمیمانه را به زیبایی بیان می کرد، تصور می کردیم.

در جوانی تان کسی بود که منبع الهام شما بشود، شما را به چالش بکشد یا به شکل گیری شخصیت تان کمک کند؟

پدرم بزرگ ترین آموزگارم بود. درس های زیادی به من داد. اسمم را کارلوس گذاشت، چون برادری که از دست داده بود هم اسمش کارلوس بود؛ او جوان نابغه ای بود که در 21 سالگی در مکزیک درگذشت. اشعار زیبایی سروده بود. روشنفکر بود.

فکر می کنم پدرم می خواست برادرش را در من ببیند بنابراین سنی نداشتم که به من کتاب می داد. او سلیقه ادبی و هنری ام را پرورش داد. در نتیجه بهترین معلمم بود. در طول زندگی ام از داشتن معلم های خوب شانس آوردم، در مدرسه راهنمایی و بعد در دانشگاه مکزیک.

در دانشگاه حقوق خواندید؟

بله. می دانید، همیشه می خواستم نویسنده شوم. اولین داستان هایم را در شیلی، وقتی که 11 ساله بودم منتشر کردم و از همانجا شروع کردم و در چند مسابقه ادبی دبیرستانی برنده هم شدم.

خب، میلم به داستان نویسی بود، شکی در آن نیست؛ و وقتی بهم گفتند: باید به مدرسه حقوق بروی گفتم: چرا؟ می خواهم نویسنده شوم، نمی خواهم وکیل باشم.، اما در آن موقع ذهنیت در مکزیک این بود که اگر نویسنده شوی، از گرسنگی می میری بنابراین باید شغلی حرفه ای هم داشته باشی.

یادم می آید با آلفونسو ریس، نویسنده بزرگ مکزیکی، ملاقات کردم که پدرم به او گفته بود: کارلوس را متقاعد کن که باید وکیل شود. و او گفت: من نویسنده ام، اما قبل از آن یک وکیلم، چون مکزیک کشوری فرمالیستیک است. همه ما مثل فنجان های داغ قهوه هستیم و اگر دسته فنجان نداشته باشی آن وقت دست مردم می سوزد.

باید دکترِ چیزی باشی، یا با مدرک دکترا فارغ التحصیل شوی، یا مهندسی چیزی باشی. بنابراین اطاعت کردم و به مدرسه حقوق مکزیک رفتم. در ژنو هم درس خواندم. با خواندن حقوق به خواندن فلسفه، حقوق رم، دوران قرون وسطی که برای فهم امریکای لاتین مهم است، فلسفه قرون وسطایی مشغول شدم. در نتیجه تصویر کاملی از جهانی که بدون خواندن حقوق به دست نمی آوردم، در ذهنم ساخته شد. برای این اتفاق بسیار شاکرم.

چطور در آن سن کم می دانستید که می خواهید نویسنده شوید؟

مثل راه رفتن می ماند یا خواندن در حمام. غریزی است. در وجودت است. از هفت سالگی می نوشتم؛ در حقیقت مجله خودم را در ساختمان مان در واشنگتن منتشر می کردم و در هفت طبقه آن را پخش می کردم. خودم کارهایش را می کردم. اخبار، معرفی فیلم و معرفی کتاب هایی که خوانده بودم.

منظورم این است که چه کسی اهمیت می داد؟ برای خودم اهمیت داشت. رغبتی بود که از نخستین سال های زندگی ام در وجودم بود. بعد در فعالیت های دیگرم بسط داده شد، اما همیشه هسته اصلی آن ها بود، مرکز زندگی ام نوشتن بوده است. گواهش هم بیست وچند کتابی است که نوشته ام. بالاخره آن ها را یک وقتی نوشته ام دیگر، درست است؟

وبلاگ پریها: پریها مجله گردشگری، خبری، موفقیت، آشپزی و سرگرمی میباشد.

کالارنا: کالارنا: مقایسه و نقد کالاهای دیجیتالی