نقد فیلم بر دروازه ابدیت؛ در باب زیبایی جنون هنرمندانه

به گزارش کنفرانس هکا، فیلم بر دروازه ابدیت (At Eternitys Gate) داستان زندگی ونسان ونگوگ است. همان ونگوگی که از آفتابگردان ها نقاشی می کرد. آسمان پر ستاره را کشیده و گفته: من به سهم خودم هیچ چیزی را قطعی نمی دانم به جز این که دیدن ستاره ها باعث می گردد من رویاپردازی کنم.

جولین اشنابل به یاری ویلم دفو که نقش ونگوگ را بازی نموده توانسته تصویری متفاوت از آن جنون همیشگی نقاش ارائه بدهد. بر دروازه ابدیت با موسیقی و حرکت سیال دوربین به دنبال کاراکتر قهرمان فیلم شروع می گردد که به شدت یادآور نقاشی های خود ونگوگ است.

حدود یک دهه پیش جولین اشنابل فیلمی ساخت به نام لباس غواصی و پروانه که آن فیلم هم درباره یک نابغه دیگر بود. درامی بیوگرافیک که زندگی ژان دومینیک بوبی را روایت می کرد. مردی که تقریبا تمام بدنش به جز چشم چپش فلج شده اما با همان چشم چپ با اطرافیانش ارتباط برقرار کرد و کتاب زندگینامه اش را هم نوشت. اشنابل در فاصله آن فیلم و این یکی فقط یک درام تاریخی ساخت که اتفاقا مورد توجه هم قرار نگرفت و نشان داد گویا استعدادش در به تصویر کشیدن زندگی های واقعی بیشتر است.

بر دروازه ابدیت از آن فیلم هایی است که فرم و محتوا کامل در هم تنیده شده اند. فیلم از نمایش نقاشی های ونگوگ فراتر می رود و سوژه اصلی او یعنی طبیعت را کنار قهرمانش موضوع اصلی فیلم قرار می دهد.

همه از ماجرای گوش بریده ونگوگ، وضعیت ناخوشایند زندگی اش و اینکه از لحاظ اقتصادی تحت حمایت برادرش بود خبر دارند. در نتیجه رویکرد متفاوت فیلم به این موضوعات به تصویر کشیدن چیزی است که در ذهن ونگوگ اتفاق می افتد. راوی ونگوگ نیست ولی ما طبیعت را در فیلم همان طور می بینیم که ونگوگ می دیده است. لحظات سکوت که فقط صدای پرنده ها و باد در میان درختان شنیده می گردد. لحظاتی که نور خورشید از لا به لای برگ درختان به چشم می خورد. خورشیدی که ونگوگ آن همه دلبسته اش بود. یک جایی از فیلم گوگن به ونگوگ نامه می نویسد و می گوید: هوای زمستان برای تو خوب نیست.

از طرف دیگر فیلم ستایش نامه ای برای طبیعت است. عجیب هم نیست چون ونگوگ خودش را نقاش طبیعت می دانسته. فکر می نماید در طبیعت چیزی را می بیند که بقیه آدم ها بی تفاوت از کنارش می گذرند و او همان را به تصویر می کشد.

نقاشی های ونگوگ پست امپرسیونیستی است اما سبک فیلمسازی اشنابل شبیه نقاشان امپرسیونیست است. با اهمیت فوق العاده ای که برای نور قائل می گردد و آن حالتی از وهم و رویا که تصاویر دارند. شبیه سنت امپرسیونیست ها که برای چشم نوازی و غنای بصری اهمیت بیشتری قائل بودند تا تصویر کردن آنچه دقیقا سوژه نقاشی شان بوده است.

کل فیلم اشنابل به یکی از قاب های نقاشی ونگوگ می ماند که خود نقاش هم در آن حضور دارد. بعد میزانسن ها جوری طراحی شده که انگار این همه زیبایی خود هنرمند را دیوانه می نماید. در فیلم اشنابل درک نشدن از سوی دیگران نیست که ونگوگ را به جنون می کشاند بلکه بیشتر حیرانی اش در برابر طبیعت است.

ویلم دفو یکی از بهترین نقش آفرینی های کارنامه اش را ارائه می دهد. با شباهتی فیزیکال به آنچه از نقاش سراغ داریم و از آن مهم تر تداعی حال و هوای جنون آمیز ونگوگ. حیرانی اش در برابر دنیا بیرون و درونش کاملا در چشم ها و میمیک صورت و اکت های دفو بازتاب پیدا می نماید. همین باعث می گردد که تماشاگر بدون اینکه از این ونسان ونگوگ چیز زیادی بداند از همان ابتدای فیلم با همان پیش فرض های اندکی که از ونگوگ وجود دارد با او همذات پنداری می نماید. در آن سکانسی که از رفتن گوگن مثل بچه ای بیچاره به بیرون می دود و فریاد می کشد بازی اش حیرت انگیز است.

بر دروازه ابدیت یکی از آن فیلم هایی است که درباره بافت بصری اش بیشتر باید حرف زد تا فیلمنامه. در حقیقت درام در این فیلم اهمیت چندانی ندارد. چیزی بیشتر از آنچه از ونگوگ می دانیم به ما اضافه نمی گردد. فقط فرم فیلم باعث می گردد در احوالاتش عمیق تر بشویم. احتمالا آن جنون هنرمندانه اش را بهتر درک کنیم. همه این ها به یاری سبک بصری کارگردان و بازی دفو است. داستان نقش چندانی در پیش برد درام ندارد. نقطه ضعف فیلم همین جاست. آن صدای روی تصویر (voice over) که روی صحنه های تاریک یا ثابت شنیده می گردد، از افکار ونگوگ برای مان پرده برمی دارد. اصلا اولین برخورد مخاطب با ونگوگ صدای اوست و تصویر زنی که ونگوگ از او می خواهد مدل اش گردد و بعد نقاشی کردنش را می بینیم. خیلی از بخش های داستان توسط همین صدای روی تصویر روایت می گردد. البته چنین شیوه روایی به خودی خود مسئله ای ندارد. مشکل اینجاست که قصه کم می آورد. آن دوره از زندگی ونگوگ، رابطه اش با گوگن، آدم های روستا و رابطه اش با طبیعت تقریبا در همین آخری خلاصه می گردد و درام بی فراز و فرود اما در عوض شاعرانه ای شکل می گیرد.

کارکرد موسیقی را هم در روایت اشنابل نباید فراموش کرد که ترکیب موسیقی با قاب های جذاب بنوآ دلهوم، مدیر فیلمبرداری فرانسوی فیلم بار اصلی روایت را به دوش می کشد.

فیلمساز نه جسارت این را دارد که کل فیلم اش را در رابطه ونگوگ با طبیعت خلاصه کند و نه به آدم های دیگر می تواند نزدیک گردد. گوگن یا حتی تئو می توانستند نقش های مکمل جذاب ماجرا باشند اما در حال حاضر کارکردشان در حد آکسسوار صحنه است و واقعا در روایت نقشی ندارند.

بر دروازه ابدیت نشان می دهد که چطور هنرمندی که نبوغش از زمانه اش جلو بوده به آستانه جنون می رسد. چطور طبیعت می تواند روی ما تاثیر بگذارد همان طور که روی ونگوگ تاثیر گذاشت. زندگی کردن طبیعت و تجربه هر اشعه از نور آفتاب جان هنرمند می طلبد. فیلم اشنابل این جان هنرمند را در ساختارش بازتاب می دهد اما در روایت الکن می ماند.