زیراندازِ 6000 ساله کرمانشاه! - کنفرانس هکا

خانه هایی که زیراندازهایی از الیاف گیاهی مانند حصیر و بوریا... داشت کم کم رنگ و شکل بهتری گرفت و جایش را به زیراندازهایی از الیاف حیوانی داد تا آرام آرام به گلیم رسید.

قصه گلیم از مدت ها بعد از آن آغاز شد که بُز را در گنج دره اهلی کردند و یاد گرفتند که موهایش را بچینند و بریسند، زیرانداز و روانداز ببافند و در آخر هم آنقدر بافتند، تجربه کردند و چیزهای جدید یاد گرفتند تا رسیدند به گلیم.

گلیم هایی که اول بافته می شد، خیلی ساده بود و فارغ از هر نقشی. بقول محلی ها فقط میل ماش (راه راه) بود، اما بعدها که کمی بافنده ها ماهرتر شدند، از طبیعت اطراف خود برای زدن طرح و نقش روی گلیم الهام گرفتند و برای همین بود طرح درخت و گل و حیوانات و ... جایشان روی گلیم باز شد.

و اما امروز گلیم با قدمتی پنج تا شش هزار ساله ویژگی های منحصربفردی دارد که هر بافته دیگری آن را ندارد و همین ها باعث شده تا شهرتی جهانی برای خود به هم بزند.

آنطور که یکی از پیشکسوتان گلیم باف هرسین به ایسنا می گوید: نقش هایی که روی گلیم زده می گردد، همه ذهنی است. یعنی یک هنرمند گلیم باف برای بافتن گلیم لازم نیست که نقشه ای پیش روی خود داشته باشد، بلکه آن را ذهنی می بافد. البته نقش های روی گلیم دو گونه هستند، یک نوع نقش هایی که منظم هستند و دیگر هم نقش های نامنظم که بیشتر عشایر آن را می بافند.

فیروز ناصری به مناسبت هفته صنایع دستی در گفت و گو با ایسنا، یکی از شاخصه های مهم گلیم را دو رو بودن آن می داند و اضافه می نماید: گلیم یکی از معدود دستبافت هایی است که می تواند از هر دو طرف آن استفاده کرد و بعلاوه رنگ هایی که در آن دیده می گردد همه طبیعی است. برای رنگرزی نخ هایی که در گلیم بکار می فرایند از رنگ های گیاهی و طبیعی استفاده می کنیم و همین باعث شده تا ماندگاری بالایی داشته باشد، البته متاسفانه در سالهای اخیر بعضی از بافندگان هم از رنگ های شیمیایی استفاده می نمایند.

این فراوری نماینده گلیم به یکی از ویژگی های ممتاز گلیم هم اشاره ای می نماید و می گوید: ماندگاری این دست بافته بسیار بالاست، بگونه ای که هرچه پابخورد، ارث می برد که این یعنی هر گلیم اگر در شرایط خوبی نگهداری گردد، سالهای سال عمر می نماید و ماندگاری آن بالاست، برای نمونه در حال حاضر گلیمی از دوره صفویه هم داریم که در موزه ملی ایران نگهداری می گردد.

او برای ما شرح می دهد که نگهداری گلیم در چه شرایطی ماندگاری آن را بالا می برد و اضافه می نماید: گلیم را نباید در جای مرطوب نگهداری کرد و از طرف دیگر هم یکی از دشمنان آن بید است. برای اینکه بیدها را از گلیم دور کنیم باید با حبه های سیر یا خاک توتون و یا نفتالین آن را بیدزدایی کنیم که با انجام این کارها عمر این دست بافته زیاد می گردد.

این گلیم باف قدیمی کرمانشاه که گلیم بافی را در کودکی از مادرش یاد گرفته، درباره نقش های روی گلیم هم می گوید: سال 1394 بود که با یاری میراث فرهنگی گلیم را از نظر نقوش و مواد اولیه ثبت نشان ملی جغرافیایی کردیم و سه سال بعد هم توانستیم آن را جزو 9 اثری که در کشورمان نشان جغرافیایی بین المللی دارند، قرار دهیم و ثبت مالکیت فکری گردد. در ثبت بین المللی نشان جغرافیایی گلیم نقش های گل مریمی، سجاده، گردن کج(مِل چَفته)، گل نخودی، گل قندانی، گل سرابی، گل مفرشی، پرندگان و حیوانات و گل گردکانه به نام گلیم هرسین از خاستگاه های اصلی گلیم ثبت شده است. البته در منطقه زاگرس نشین به واسطه شکارگاه هایی که بوده هنرمندان گلیم بافت از موتیف هایی همچون گاو، کَل، بز کوهی و ... نیز استفاده می نموده اند.

ناصری در ادامه از سختی های شغلش هم می گوید و اضافه می نماید: مسئله ای که الان داریم در بحث تامین مواد اولیه است، این درحالی است که کرمانشاه خودش یکی از مراکز فراوری پشم در ایران محسوب می گردد و پشم گوسفندان مناطق هرسین، صحنه، کنگاور و شمال لرستان جزو مرغوب ترین پشم ها در کشور هستند- از نظر میکرون و متراژ ضخیم تر و مقاوم تر از پشم سایر مناطق اند-، اما متاسفانه به علت عدم حمایت خام فروشی می گردد و به کاشان و اصفهان می رود و در آنجا پس از فرآوری با 80 برابر قیمت خام آن به کرمانشاه بازگردانده می گردد.

این پیشکسوت گلیم باف هرسین درپایان یکی از راه های حل مسائل گلیم بافان کرمانشاهی را ایجاد زنجیره ارزش می داند و می گوید: اگر بخواهیم که زنجیره ارزش گلیم بافی را در استان راه اندازی کنیم، علاوه بر مسائل مالی، اشتغال را نیز به همراه دارد، چراکه برای هرکدام از مراحل پشم چینی، پشم شویی، پشم ریسی، رنگرزی و حمل و نقل و در نهایت در مرحله بافت شغل ایجاد می گردد.