درباره طرز فکر ثروتمندان چه می دانید؟ - کنفرانس هکا

به گزارش عصر ایران، در بعداز ظهری آفتابی، قبل از همه گیری جهانی ویروس کرونا، من و پُل پیف در دفترکار ساده اش در دانشگاه کالیفرنیا اِرواین نشسته ایم و مونوپولی بازی می کنیم. او به خانۀ پارک پلِیس می رسد که مال من است. می گوید لعنتی. من، علاوه بر پارک پلِیس، سه راه آهن، سه مونوپولی گران قیمت و چند خانه در جاهای مختلف دارم. پول پل پیف ته کشیده و حسابی توی دردسر افتاده است.

پیفِ 39ساله استاد روانشناسی و متخصص این موضوع است که تفاوت در ثروت و منزلت چگونه بر ارزش ها و رفتارهایمان تأثیر می گذارد. روی میزش، در کنار عروسکی کوچک از ایگی پاپ و یک اسباب بازی فشاری به شکل مغز، قاب عکسی است حاوی تصویر کنسرو سوپ کمپل و این شعار که کمی همدلی کنید!.

شاید پیف اهل همدلی باشد، ولی سرخوردگی اش از بازی آشکار است. می گوید منتظر است این بازی مسخره تمام گردد تا برای شام به خانه برود.

بازی به نظرش مسخره است چراکه تا حد زیادی به نفع من دستکاری شده است. بیش از یک دهه قبل، هنگامی که پیف محقق پسادکترای آزمایشگاه روانشناسی پرفسور داکر کلتنر در دانشگاه کالیفرنیای برکلی بود، تعدادی بازی مونوپولی را دستکاری کرد تا ببیند وقتی افراد هنگام بازی به طور تصادفی در موقعیتی ممتاز نسبت به دیگران قرار می گیرند چه واکنشی نشان می دهند.

حدود دویست دانشجوی داوطلب با یکدیگر وارد بازی شدند. به بازیکن پولدار دو برابر بازیکن فقیر پول داده می شد، هر بار که از خانۀ آغاز عبور می کرد و صفحه را دور می زد، دو برابر پول بیشتری می گرفت، و از آنجایی که دو بار می توانست تاس بیندازد (بازیکن فقیر یک بار می توانست تاس بیندازد)، به دفعات بیشتری از خانۀ آغاز عبور می کرد (بازیکن پولدار بعلاوه محبوب ترین مهرۀ بازی، یعنی ماشین، را دریافت می کرد درحالی که حریفش مهرۀ نه چندان محبوب چکمه را می گرفت).

هرچه بازی جلو می رفت، بازیکنان پولدار مغرورتر می شدند. آن ها با صدای بلندتری حرف می زدند، مهره شان را با شدت بیشتری حرکت می دادند، و حتی از ظرف شیرینی هایی که محققان (به عنوان بخشی از آزمایش) در کنارشان گذاشته بودند بیشتر می خوردند.

پیف به من گفت میزها را هم مدرج نموده بودیم تا مقدار فضایی را که بازیکنان از ابتدا تا پایان اشغال می کردند مقدار گیری کنیم. بازیکنان پولدارتر به تدریج فضای بیشتری را اشغال می کردند. آن ها هرچه پولدارتر می شدند بزرگ تر می شدند.

نوبت پیف است؛ تاسش را می اندازد پنج. خیابان تنسی. نمی خرمش.

پولش نمی رسد.

آزمایش مونوپولی زیاد از لحاظ علمی متقن نبود و پیف هیچ گاه نتایج آن را منتشر نکرد، هرچند بعدها دیگران آن را تکرار کردند و پیف نیز در سخنرانی معروفش در تد با عنوان آیا پول شما را گستاخ می نماید؟ به آن اشاره نمود.

اما این نتایج با یافته های زیادی در علوم اجتماعی همخوان است که نشان می دهند افرادی که منزلت اجتماعی مالی بالاتری دارند، در مقایسه با کسانی که از آن ها پایین ترند، بیشتر در معرض این هستند که خود را محق بدانند و مثل خودشیفته ها رفتار نمایند.

آزمایش شوندگان پولدارتر بعلاوه خودمحورتر هستند و بیشتر تمایل دارند در جهت منافع شخصی شان بی اخلاقی نشان دهند (مثلاً، هنگام مذاکره دروغ بگویند یا از کارفرمایشان دزدی نمایند).

پیف و همکارانش در یک مطالعه عابرپیاده ای را سر یک چهارراه شلوغ گذاشتند و منتظر نشستند تا ببینند چه ماشین هایی اجازه می دهند او از خیابان رد گردد. همین قدر بدانید که ماشین هایی همانند فورد و سوبارو بسیار بیشتر از مرسدس ها و بی ام و ها توقف می کردند و اجازه می دادند عابر از خیابان رد گردد.

این تحقیق برایمان جالب است چراکه با کلیشه های فکری مان از افراد پولدار منطبق است. ولی این سؤال که داشتن پول زیاد چه تأثیری بر روان ما دارد به هیچ وجه پیش پا افتاده نیست. هرچه باشد، پس از دوران رکود بزرگ، در ایالات متحده انفجاری در مقام پولدارها و ثروتی که در اختیار دارند اتفاق افتاده است، به طوری که حتی همه گیری جهانی نیز نتوانسته است جلوی این سیل دارایی را بگیرد.

ابتدا[ی شیوع کرونا] ثروت افرادِ فوق العاده ثروتمند -آمریکایی هایی که ثروتشان بیش از 30میلیون دلار است- افت مختصری داشت ولی، تا سپتامبر 2020، بازار به حالت قبل بازگشت و پولدارها نیز دوباره به وضع اصلی شان برگشتند. حتی وقتی خطر اخراج از کار، تخلیۀ ملک و توقیف اموال همانند پتکی بر سر طبقۀ فقیر و میانه فرود می آمد، جیب میلیاردرهای تازه پرتر می شد.

پیف در اوایل کارش دیده بود که تحقیقات بی شمار و ملال آوری دربارۀ علل و آثار فقر انجام می گردد، ولی هیچ کس به مسأله ای که او دنبالش بود نمی پرداخت: پیامدهای اجتماعی و روانشناختیِ قرارگرفتن در رأس هرم مالی و داشتن موقعیت ممتاز چیست؟

هر جا که پولدارها نفوذ زیادی در سیاست و سیاست گذاری دارند، تفاوت های ناشی از ثروت در نگرش ها و رفتارها اهمیت پیدا می نماید. مثلاً، اگر ثروت، دلسوزی آدم ها را کم کند، حکومتی که معتقد است پولدارها باید به نفع مردم کار نمایند ممکن است مجبور گردد آن ها را به این کار وادار کند.

برخی از دانش پژوهان علوم سیاسی، مثل بنجامین پیج و مارتین گیلنز، تفاوت های آشکاری را در سیاست های مورد حمایت آمریکایی های متمول و طبقۀ میانه یافته اند، و این تنها به مسائل صرفاً مالی همانند مالیات محدود نمی گردد، بلکه به تأمین بودجۀ آموزش دولتی، برابری نژادی، و حفاظت از محیط زیست نیز تسری می یابد.

احتمال حمایت پولدارها از این مسائل به طور معناداری کمتر از طبقۀ میانه است. اهمیت این موضوع به خاطر نفوذی است که پولدارها بر مسئولین حکومتی دارند. گیلنز، که هم اکنون استاد دانشگاه کالیفرنیای لس آنجلس است، در یک مطالعه هزاران برگۀ پاسخ به یک پیمایش عمومی را آنالیز کرد و دریافت، در مسائلی که دیدگاه ثروتمندان فاصلۀ زیادی با دیگران داشت، سیاستی که در نهایت اتخاذ می شد تا حد زیادی نمایانگر خواستۀ پاسخ دهندگان متمول -ده درصد بالای جمعیت از لحاظ درآمد- بود. نتیجه گیری این مطالعه این بود که سیاست ها تقریباً هیچ ربطی به خواستۀ آمریکایی های فقیرتر نداشتند.

افراد ثروتمند، حداقل در محیط آزمایشگاهی، کمتر از افراد فقیر با رنج دیگران همدردی می نمایند. معین شده است وقتی ما نسبت به کسی احساس دلسوزی داریم ضربان قلبمان کاهش می یابد.

در سال 2012، دو تن از همکارانِ آن موقعِ پیف، یعنی مایکل کراوس و جنیفر استلار، داوطلبان را به دستگاه [الکتروکاردیوگرام] (ای سی جی) وصل کردند و به آن ها دو ویدیوی کوتاه نشان دادند: یک ویدیوی خنثی که در آن یک زن به آموزش ساختِ دیوار پاسیو می پرداخت؛ و یک ویدیوی دلسوزی که در آن تعدادی کودک برای درمان سرطان، شیمی درمانی می شدند. [نتایج نشان داد] افراد فقیرتر نسبت به پولدارترها نه تنها دلسوزی بیشتری نسبت به بچه ها ابراز می کردند بلکه ضربان قلبشان نیز از یک ویدیو به ویدیوی دیگر کاهش می یافت.

اگر رنج دیگران تأثیر کمتری بر افراد متمول داشته باشد، آن ها احتمالاً به افراد نیازمند کمتر یاری می نمایند. و این یافته ای است که هم در آزمایشگاه و هم خارج از آن دیده شده است. درست است که، به طور میانگین، خانواده های ثروتمند در مقایسه با خانواده های فقیر پول بیشتری به خیریه ها می دهند، اما این یاری، نسبت کمتری از درآمدشان را شامل می گردد. به قول پیف، هرچه ثروت بیشتر می گردد، خساست هم بیشتر می گردد.

یک اقتصاددان رفتاری در دانشگاه بوستون، به نام ریموند فیسمن، دریافته است که نخبگان، صرف نظر از وابستگی سیاسی شان، بیشتر بازده اندیش هستند تا برابری اندیش.

او و چند تن از همکارانش، از جمله دنیل مارکویتز، نویسندۀ کتاب دام شایسته سالاری در سال 2019، افراد لیبرال با منزلت بالا (دانشجویان حقوق دانشگاه ییل) را، که حداقل با ده نمره اختلاف، خود را دموکرات می دانستند، آنالیز کردند و از آن ها خواستند نسخه ای از بازی موسوم به بازی دیکتاتور را انجام دهند.

به آزمایش شوندگان ژتون هایی قابل معاوضه با پول داده شد و به آن ها گفته شد که می توانند هر تعداد ژتون که خواستند را به هم بازی خود بدهند (این امکان وجود داشت که هیچ ژتونی به طرف مقابل ندهند). افراد بازده اندیش، هنگامی که یاری به دیگری هزینۀ زیادی برایشان نداشته باشد، مثلاً وقتی به آن ها گفته گردد که اگر تنها ده ژتون بدهند، دیگری بیست ژتون دریافت می نماید، سخاوتمندانه تر رفتار می نمایند. ولی افراد برابری اندیش مایل اند ژتون هایشان را تقسیم نمایند حتی اگر هزینۀ بیشتری به خودشان تحمیل گردد. از این دسته بندی می توان برای پیش بینی اینکه آیا افراد از سیاست های مالیات بازتوزیعی حمایت می نمایند یا خیر استفاده کرد.

هشتاد درصد دانشجویان ییل، علیرغم تمایلات ترقی خواهانه شان، بازده اندیش بودند، درحالی که این عدد در میان عموم مردم پنجاه درصد است.

به گفتۀ محققانِ این مطالعه، این نتایج، توجیه تازه ای را برای دلیل سکوت سیاست گذاران در برابر افزایش نابرابری درآمدی در ایالات متحده ارائه می نماید. دلیل آن است که نخبگانِ سیاست گذار، بسیار کمتر از مردم عادی حاضرند بازدهی را فدای برابری نمایند.

این دوباره ما را به مونوپولی برمی گرداند. به گفتۀ پیف، جالب ترین بخش آزمایش زمانی بود که پس از بازی از افراد پرسیده می شد کدام یک از کارهایشان بر نتیجۀ بازی اثر گذاشته است. پاسخ معقول و درست این بود که بازی دستکاری شده بود و بازیکن پولدار شانس آورده بود.

اما بازیکنان پولدار تقریباً دو برابر بیشتر از بازیکنان فقیر راجع به استراتژی بازی حرف می زدند، یعنی معتقد بودند خودشان باعث پیروزی شان شده اند. در جهانی واقعی نیز همین است. برخی از ما در موقعیتی بهتر از دیگران به جهان می آییم. ولی به گفتۀ پیف، درک افراد از امتیاز یا محرومیت نسبی شان این چنین نیست، بلکه توجه شان را به کارهایی که انجام داده اند معطوف می نمایند: من سخت کار نموده ام. من در مدرسه زحمت کشیده ام.‘ و به همین شکل توجیه می تراشند.

آدم های پیروز معمولاً خود را سزاوار پیروزیت هایشان می دانند. به همین دلیل معتقدند آدم های کمتر پیروز نیز خودشان مسئول عدم پیروزیتشان هستند. به گفتۀ پیف، با این استدلال، احتمال اینکه دلیل نابرابری را برای خود تفسیر کنید، توجیهش کنید و آن را عادلانه جلوه دهید بیشتر است.

کراوس و کلتنر، که هر دو روانشناس هستند، مشاهده نموده اند افرادی که خود را در رأس هرم اجتماعی می بینند به طور معناداری بیشتر از ذات گرایی، یعنی باور به اینکه ویژگی های گروهی غیرقابل تغییر بوده و منشأ زیستی دارند، حمایت می نمایند، همان باورهایی که برای توجیه بدرفتاری با افراد کم منزلتی همانند مهاجران و اقلیت های قومی به کار گرفته می گردد.

به گفتۀ کلتنر، مطالعات بی شماری نشان می دهد طبقۀ بالا مایل به حفظ خود است، یعنی کسانی که خود را از لحاظ تحصیلی، شغلی و دارایی برتر از دیگران می دانند مایل اند منزلت گروه خود را، حتی به قیمت آسیب به گروه هایی که نالایق تر می پندارند، حفظ نمایند.

این یافته ها این باور را به چالش می کشد که ثروت مسئولیت می آورد؛ ظاهراً مقام بالاتر، ثروتمندان را ملزم نمی نماید به نفع جامعه عمل نمایند.

اگر یک فرد عادی مطالعات اجرا شده دربارۀ ثروت و رفتار را بخواند ممکن است این طور نتیجه گیری کند که ثروتمندان عوضی اند، ولی این برداشتِ منصفانه ای نیست. به گفتۀ پیف، وقتی راجع به این یافته ها حرف می زنم به نظر می رسد دارم به پولدارها حمله می کنم، ولی من علاقه ای به این کار ندارم. ممکن است یک نفر بسیار پولدار باشد ولی این الگوها را از خود نشان ندهد، یا خیلی فقیر باشد و آن ها را نشان دهد. او و همکارانش میانگین پاسخ ها را حساب نموده اند و اثراتی که یافته اند نیز کوچک تا میانه است.

آنچه مسئلۀ کلیشه های فکری ما را پیچیده تر می نماید این است که دلسوزانه ترین پاسخ لزوماً برترین پاسخ نیست. آزمودنی های ثروتمند، صرف نظر از مسائل سیاسی، در مقایسه با افراد کمتر ثروتمند، بیشتر فکریت فایده گرا دارند. مطابق با آنچه پیف و همکارانش در یک مقاله آورده اند، داشتن فکریت فایده گرا ثروتمندان را قادر می سازد تا برای رسیدن به خیر بیشتر تصمیماتی عاری از احساسات بگیرند، و این کاری است که انجامش برای دیگران ممکن است بسیار سخت باشد. مثلاً، هنگام یک همه گیری جهانی، ممکن است لازم گردد مسئولین بهداشتی این احتمال را سبک و سنگین نمایند که یک واکسن خاص به تعدادی از دریافت نمایندگان آسیب شدیدی بزند ولی جان میلیون ها نفر را نجات دهد.

آزمایش مونوپولی پیف جالب است ولی به هیچ وجه نمی تواند شکاف مالی واقعی در ایالات متحده را نشان دهد. او می بایست مطمئن می شد بازی بیش ازحد دستکاری نشده باشد یا بازیکنان فقیر قید بازی را نزنند. من هنگام بازی با پیف پیشنهاد کردم که خودم ثروت میانگین یک درصد بالا را داشته باشم و پیف ثروت طبقۀ میانه را. یعنی، به ازای هر یک دلارِ او، حدود پنجاه وسه دلار به جیب من برود. اما مشکل دیگری وجود داشت. اگر به پیف 500 دلار می دادیم تا بتواند چند ملک بخرد، من باید 26500 دلار می گرفتم درحالی که کل پول های موجود در مونوپولی 20580 دلار است.

حالت دیگری را امتحان کردیم. پیف همچنان نمایندۀ طبقۀ میانه بود و من جزو 10 درصد بالا. او با 500 دلار آغاز کرد و من با 4500 دلار.

وقتی داشتیم پول هایمان را می شمردیم، پیف راجع به واکنش های منفی نسبت به تحقیقاتش در این سال ها حرف زد. کلی ایمیل نفرت انگیز. او گفت قبلاً خیلی بیشتر از این ایمیل ها برایم می آمد. هنوز هم به گمانم روزی یکی بیاید. فکر می کنم بیشترش سیاسی است، چون ظاهراً ایدئولوژی نقش زیادی در آن دارد. از او پرسیدم آیا فکر می نماید ارزش های ترقی خواهانه اش تأثیری بر یافته های تحقیقاتی اش داشته است یا خیر. پذیرفت که ارزش هایش احتمالاً بر ذات کارش و سؤالاتی که می پرسد اثر داشته است.

همین طور که داشت شرح می داد فهمیدم در محاسباتم گند زده ام. باید 10 برابر بیشتر از او پول می گرفتم نه 9 برابر. گفتم پس من یک 500 دلار دیگر برمی دارم. باشد؟. با سردرگمی به من نگاه کرد و با کنایه گفت خیلی ممنون که وقتی داشتم برایت درد دل می کردم بخش زیادی از فکر و توجهت را معطوف به این نموده بودی که ببینی چقدر بیشتر باید گیرت بیاید.

امان از فکر مردم عامی!