دانشمند هوشمند ایرانی در پرآشوب ترین زمانه - کنفرانس هکا

به گزارش خبرنگاران ، این بخشی از صحبت های علی اکبر عباسی، عضو هیئت علمی گروه تاریخ و ایران شناسی دانشگاه اصفهان است که به مناسبت پنجم اسفندماه، زاد روز خواجه نصیرالدین طوسی که به عنوان روز مهندسی نام گذاری شده، مطرح نمود.

این متخصص تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی در گفت وگو با ایسنا و در شروع سخنانش چنین اظهار کرد: خواجه نصیرالدین طوسی بیشتر عمرش در قرن هفتم هجری قمری، یعنی قرن اقتدار مغول ها، سپری شد. او تا سال 653 هجری قمری زنده بود. 72 سال عمر خود را تقریباً در قرن هفتم هجری قمری و دوران بسیار کوچک سالی اش را نیز در قرن ششم گذراند. قرن هفتم هجری قمری، زمانه و روزگار این دانشمند، دنیا اسلام و ایران شرایط خاصی دارد و ویژگی های متعددی را می توان برای این دوران برشمرد. در پی حمله مغولان با ناامنی و افول مالی روبه رو می شویم و از طرفی دگرگونی های دینی و مذهبی را هم می بینیم.

او ادامه داد: خواجه نصیرالدین از نظر علمی در ریاضی و شاخه مثلثات، بعلاوه در کلام و نجوم بسیار ممتاز بود و بیش از رشته ها و شاخه های دیگر تبحر داشت. در فلسفه هم کم وبیش از اهمیت برخوردار بود. سِمت سیاسی هم داشت و در مقام کارگزار حکومت مغولان فعالیت می کرد. از منظر سیاسی، مخصوصاً به علت ایفای نقش در فتح مرکز مهم اسلامی، یعنی بغداد که مرکز خلافت عباسیان بود، اهمیت دارد.

این پژوهشگر با نظر به پنجم اسفند، روز مهندسی، اعلام کرد: در بین تخصص های خواجه نصرالدین طوسی آنچه به مهندسی نزدیک تر است، ریاضی و نجوم محسوب می گردد. در ریاضی و نجوم دستاوردهای بزرگ و درخشانی داشت. وقتی از نجوم می گویم، پیشگویی و خرافات و مسائل مشابه مقصودم نیست. در علم نجوم به معنای واقعی آن شاخص بود.

این مورخ اضافه کرد: خواجه نصیرالدین طوسی در علم نجوم، کتاب تذکرة الهیئه را نوشت. نجوم را در آن موقع غالباً با نام هیئت می شناسند. تذکرة الهیئه یک کتاب دائرة المعارفی نجوم است. او آرای نجومی نابی را در این کتاب ارائه کرد و در کتابش، خصوصیات طرح های نجومی یونانیان، مخصوصاً دیدگاه های بطلمیوس را که در ستاره شناسی شخصیت شاخصی بود، نقد کرد. یک نظریه هم دارد، معروف به نظریه جفت طوسی که برآمده از همین نقدهایش است.

وی تاکید نمود: نقدهای خواجه نصیرالدین بر بطلمیوس از نقدهای کسی چون ابن سینا یا ابن هیثم هم اساسی تر بود. به باور بعضی از صاحب نظران، از دیدگاه های خواجه نصیر می توان با عنوان نظرگاه های پیش کوپرنیکی یاد کرد. به هرروی، او بیش از همه در نجوم درخشید و نمود این موفقیت او نیز بیش از همه در کتاب تذکرة الهیئه یافتنی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان، گفت: در ریاضیات و شاخه مثلثات توانست به تحقیقات مهمی دست بزند. خلاقیت و ابتکار او در این شاخه شایسته توجه است. کتاب شکل القطاع خواجه نصیرالدین طوسی بازتاب دهنده اهمیت شخصیت علمی وی در رشته ریاضی و گرایش مثلثات محسوب می گردد.

این پژوهشگر یادآور شد: در کنار مقام والای خواجه نصیرالدین طوسی در دو رشته نجوم و ریاضی، باید به جایگاه و اهمیت وی در کلام اسلامی و به خصوص شیعه امامی هم نظر کرد. او ضمن فعالیت های علمی یادشده، یکی از مهم ترین و مستدل ترین دفاعیه ها را در حمایت از شیعه امامیه نوشته است.

عباسی توضیح داد: کتاب تجرید الاعتقاد این منجم و ریاضی دان در کلام شیعه از مرتبه مهمی برخوردار است که در تمامی قرون بعد بارها بر آن توضیح نوشته شد و مورد توجه نهاده شد. از آن می توان به نام شاخص ترین و جامع ترین و دقیق ترین اثر در کلام شیعه یاد کرد. در فلسفه هم تخصص داشت، اما نمی توان او را در این دانش، درجه یک دانست.

این نویسنده و محقق به همکاری و رابطه مسالمت آمیز خواجه نصیرالدین طوسی با مغولان نیز اشاره نمود و گفت: این ارتباطات از بعضی جوانب در حوزه های علمی، آموزشی و فرهنگی تأثیرات مفید و مثبتی داشت. او از این فرصت که نصیب هر دانشمندی نمی شد، استفاده کرد و برای مثال توانست کتاب های بسیاری را حفظ کند؛ کتاب هایی که ممکن بود به دست مغول ها از میان بروند. کتابخانه های جدیدی نیز تأسیس و آثار این چنینی را در آن ها نگهداری کرد.

این متخصص تاریخ به ساخت رصدخانه مراغه نیز توجه و اعلام کرد: یکی از اقدامات مهم این دانشمند ایرانی بنیان رصدخانه مراغه بود که با بهره مندی وی از اعتماد مغولان حاصل شد. علاقه مغولان به علم نجوم در گشایش این رصدخانه بی تأثیر نبود. خواجه نصیرالدین از همین علاقه آن ها استفاده کرد و توانست حمایت مالی فرمانروایان مغول را برای ساخت رصدخانه جلب کند. مرکز اکتشافات و تحقیقات نجومی خواجه نصیرالدین طوسی همین مرکز بود. به طورکلی، این دانشمند کوشید تا به وسیله روابط هدفمند با مغولان آن ها را از خرابکاری ها و ویرانگری های بیشتر و در واقع آسیبی که به ایران و دنیا اسلام می زدند، باز دارد.

5858