خبرنگاران جلیل ضیاپور، پایه گذار هنر مدرن ایران - کنفرانس هکا

تأثیرات نقاشی مغرب زمین در دوره پیشینیان به خصوص دوران قاجاریه ، باعث ظهور سبکی در قلمرو نقاشی ایران شد که بعدها مکتب قاجار نام گرفت. بازگشت جلیل ضیاءپور از فرانسه نقاشی معاصر ایران و نیز مجادلات کهنه و نو، همراه با نقاشی ها و نوشته های او و همفکرانش را وارد مرحله جدیدی ساخت. آشنایی او با استادان فرانسوی و شیوه کوبیسم سبب شد تا این هنر به ایران راه پیدا کند و پیروان بسیاری را به خود جلب کند و دیدگاه های نوین نقاشی را به هنردوستان نشان دهد.

زندگینامه جلیل ضیاء پور

جلیل ضیاءپور در پنجم اردیبهشت 1299 در بندر انزلی چشم به جهان گگردد. او از همان کودکی به نقاشی علاقه مند بود و آثار بسیار زیادی نیز در همان سال های ابتدایی زندگی خود به یادگار گذاشت. پس از گذراندن تحصیلات خود در مقطع متوسطه راهی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران شد و پس از آن به منظور فراگیری بیشتر این هنر راهی فرانسه شد. پس از چند سالی در فرانسه زیر نظر آندره لوت و دیگر اساتید فرانسوی با شیوه کوبیسم آشنا شد و به ایران بازگشت. بدینسان، شیوه به اصطلاح کوبیسم به قلمرو هنرهای تجسمی ایران راه یافت و پیروانی پیدا کرد. ضیاءپور در 1331 خورشیدی از طرف اداره کل هنرهای زیبای کشور دعوت به کار شد و به فعالیت های فرهنگی-هنری، مشاغل و ماموریت های متعددی مانند بنیان گذاری هنرستان های هنرهای تجسمی دخترانه و پسرانه تهران و دانشکده هنرهای تزئینی، ریاست موزه مردم شناسی و... پرداخت. در 1357 خورشیدی از خدمات دولتی بازنشسته شد و از آن موقع تا روزهای پایانی زندگی به پژوهش، تالیف و تدریس در دانشکده های هنرهای دراماتیک و هنرهای تزئینی، دانشگاه مجتمع هنر اسلامی، تربیت مدرس و الزهرا همت گماشت.

دیدگاه های هنری ضیاءپور

شور و هیجان جوانی و فعالیت های ضیاءپور که با ایراد سخنرانی ها و انتشار چند شماره از نشریاتی همچون خروس جنگی همراه بود در مدت نزدیک به 15 سال ، اثراتی چند در نقاشی معاصر ایران به جا گذاشت. اگرچه کوبیسم ضیاءپور با اصول نقاشی کوبیسم تفاوت عمده ای داشت و از محتوای واقعی کوبیسم بهره نداشت و اساسا خود آثار کوبیستی ارایه شده باعث شد که از هر تصویری با رنگ و نقش زننده و راحتی هر چیز زشتی به عنوان و تعبیر کوبیسم یاد گردد اما با این همه، راه را برای توجه کردن به دیدگاه های نوین نقاشی غرب گگردد. چنانچه فعالیت های ضیاپور در این زمینه باعث شد که به قول خودش نوگرایان به کار پرداخته و سنت گرایان همراه با شیوه های معمول خود به تدریج رخت بربندد.

به دنبال ظهور این دیدگاه، نقاشان ایرانی، شیوه های دیگر را یکی پس از دیگری ، تجربه کردند. کمی بعد، اشتیاق نقاشان ایرانی به تجربه کردن سبک ها و شیوه های گوناگون نقاشی نوین مغرب زمین چنان پیش رفت که نقاشی ایران در طول 15 سال شاهد ظهور آثار بسیاری در غالب سبک ها و مکاتب نقاشی شد. به طوری که نقاشان این دوره سعی کردند تا به قول منتقدان ، کل دوره 100 ساله هنر جدید غرب را مرور و عرضه نمایند.

آثار برجای مانده از ضیاءپور

در 1327 خورشیدی پس از بازگشت ضیاءپور به ایران، نقاشان آموزشگاه گرد هم می آیند و فعالیت جدی نقاشی معاصر ایران شکل می گیرد. او در اینباره می گوید: پس از آمدنم به ایران متوجه شدم که هنر ما از جهان خیلی دور است و تصویرسازی و نقاشی ما یک تقلید بی محتوا است. پس می بایست مبارزه ای انجام می گرفت، مبارزه میان کهنه پرستی و سنّت گرایی به دور از واقعیات زمانه و این موضوع احتیاج به برنامه ریزی دقیقی داشت. پس انجمنی تأسیس کردم و نام انجمن را خروس جنگی گذاردم به این دلیل که هیبت زیبا و رنگین خروس به نقاشی نزدیک است و خودش نیز مظهر جنگ و مبارزه است و شعاری را نیز برای انجمن برگزیدم از فرخی سیستانی و آن شعار این بود:

فسانه گشت و کهن شد حدیث اسکندر / سخن نو آر که نو را حلاوتی است دگر

ضیاءپور با همفکرانش به پایه گذاری انجمن هنری خروس جنگی که مجمعی پیشرو در زمینه طرح عرصه های هنر نو خاصه ادبیات، تئاتر، موسیقی و نقاشی بود و نیز چاپ مجله ای با همین نام اقدام کرد و نظریه اش را در مورد هنر تجسمی نقاشی به نام لغو نظریه های مکاتب گذشته و معاصر از پریمیتیو تا سوررئالیسم عرضه کرد. او در طول فعالیت هنری خود به عنوان نقاش، همیشه سردمدار نوگرایی و اشاعه دهنده هنر مدرن بود و شروع نماینده نقد هنری در ایران است. ضیاءپور با چند گروه با عناوین مقلدان شیوه های گذشته، مدرنیست های بی ریشه برگشته از خارج و هواداران اسلوب ها به مبارزه نظری پرداخت. سعی او بر این بود تا با تکیه بر ظرفیت فرهنگ بومی، هویت ایرانی را حفظ کند اما با زبان جهانی سخن بگوید و آن را عرضه دارد و در نهایت فرهنگ ایرانی خویش را تعالی بخشد.

آثار جلیل ضیاءپور به دلیل دارا بودن مضامین اصیل ایرانی، ساده سازی در فیگورها، پایبندی به سطوح سنتی به همراه خطوط هندسی، آگاهی به ترکیب بندی و به طور کلی شیوه خاص نقاشی معروف است. سفر تحقیقی وی به کویر و نواحی مختلف ایران برای کاوش های مردم شناختی، توجه او را به زندگی ایلیاتی جلب کرد. او نوع رفتار، آداب و رسوم، پوشاک و زیورآلات آنان را درخور توجه دید و در آثار خود از این منابع الهام گرفت و به سبب گرایش تحقیقی اش در زندگی روستاییان، مضامین ایلیاتی به گونه ای تمثیلی در آثار او ظاهر شد.

ضیاءپور در مقاله ای به تحلیل هنر و دستاوردهای صنایع دستی مردم سومر و عیلام پرداخته و نوشته است: باید بدانیم عیلام (که چسبیده به زمین سومر است) خود، تمدن بسیار معتبری داشته است و چنان که مدارک و آثار فراوان نشان می دهند، پوشاک مخصوص آنان در یک دوره، از همان پوشاک فراخ و پرچینی بوده است که بعدها، هخامنشیان آن را مورد استفاده قرار داده اند و به اتکاء مدارک فراوان باید پذیرفت که پوشاک چین دار منقوش در تخت جمشید، برگرفته از پوشاک مردم بومی عیلام و پیرامون آنان است و آثار مستند نشان می دهند سرزمین پارس، پیش از ورود پارسیان، تحت نفوذ عیلامیان بوده و این نوع پوشاک در آنجا مشهوریت داشته است و پارسی ها خود در قدیم پوشاکی از نوع مادی داشته اند. توجه هخامنشی ها به نگهداری مردم مغلوب از راه برداشت خصوصیات آنان باعث استفاده این گونه پوشاک بومی شده است. او اعتقاد داشت که مکتب سقاخانه و جریان خط نقاشی که پس از نهضت خروس جنگی پدید آمدند، همچون نقاشی قهوه خانه و پرده داری، صورت ملی دارند. او به نقاشان توصیه می کرد تا کاری انجام دهند که مربوط به محیط خودشان باشد. اگر اهل کویر هستند، نقاشی شان بر آمده از کویر باشد و اگر شمالی هستند از مایه های این خطه الهام گرفته باشد.

قیام کاوه آهنگر، سه شطرنج باز شرقی، دختر دامن قرمزی، طناب، مورچه سواری، طبیعت بی جان، زندگی من و جهانی درون و... از جمله آثار جلیل ضیاءپور به شمار می رود.

پایان جلیل ضیاءپور

جلیل ضیاءپور در سال های کهولت همیشه در کوشش، جهت فراگیری علوم و دانش روز بود و با وجود داشتن بیماری ناشی از گذشت سال های عمر کماکان با انرژی و قدرتی غیرقابل وصف در دانشکده و دانشگاه های بسیاری از جمله دانشکده های دراماتیک و هنرهای تزئینی، مجتمع دانشگاهی هنر، دانشگاه تربیت مدرس و دانشکده الزهرا (س) تدریس می کرد. پایان این هنرمند فرزانه در 1378 خورشیدی و در 79 سالگی پس از سپری کردن دوره سخت بیماری در تهران درگذشت.

پی نوشت ها:

1. گفت وشنودی درباره نقاشی با صادق تبریزی نقاش معاصر، کوشش، شماره 5، تهران، مرداد 1346، ص 33 و همچنین:

2. ضیاپور، جلیل. نگرشی در هنر جدید ایران، هنر و معماری، سال هفتم، شماره 28-27، تهران، فروردین و مرداد 1354، ص 31 تا 35.

3. آل احمد، جلال. در خدمت و خیانت روشنفکران، انتشارات فردوس، تهران، چاپ اول، 1372، ص 489.

مجله آیرخ: مجله گردشگری و مسافرتی

کشتی کروز: کشتی کروز: سفری لوکس و در عین حال مقرون به صرفه به اقیانوس ها