حکایت گپ و گفت کوتاهی که جهت یک زندگی را تغییر داد ، شکست سرطان با کمک الکترونیک - کنفرانس هکا

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرنگاران، یک هواپیمای مسافربری امروزی بیش از 10 هزار حسگر دارد تا مدام با ذخیره سازی اطلاعات، چگونگی عملکرد هواپیما را به آگاهی خلبان برساند. اما مهم تر از آن، این حجم بزرگ داده ها امکان پیش بینی مسائل مکانیکی و فنی را فراهم می کنند که به راحتی می توان آن ها را برطرف کرد، البته به شرطی که هواپیما روی زمین باشد نه در اوج آسمان. این سیستم عملکرد فوق العاده ای دارد: سوانح هوانوردی بی نهایت نادرند و احتمال کشته شدن یک مسافر در پرواز چیزی در حدود یک در 8 میلیون است.

بدن ما نیز به سیستم اطلاعات مشابهی مجهز است که می تواند درباره هر بیماری قریب الوقوعی هشدار دهد. به هر حال، خواندن این اطلاعات حیاتی به یک دسترسی جامع به بدن انسان در سطح سلولی یا مولکولی نیاز دارد، که متاسفانه ما چنین دسترسی ای نداریم. اما در مورد یک بیماری خاص چطور، کشنده ترین بیماری: سرطان. این همان ایده ای است که شمس الدین مهاجرزاده، استاد مهندسی برق دانشگاه تهران، درباره اش با محمد عبدالاحد، وقتی دانشجوی دکتری بود، صحبت کرد. محمد عبدالاحد یکی از برگزیدگان جایزه مصطفی (ص) سال 2019 بود که در ادامه با او به مصاحبه می پردازیم.

از خود و افتخاراتتان بگویید

من متولد سال 1361 در تهران هستم. خوشبختانه در سال های اخیر به پیروزیت های فراوانی از جمله ثبت بیش از 20 اختراع در آمریکا و انتشار بیش از 50 مقاله در ژورنال های برجسته، عمدتا در زمینه تشخیص سرطان از طریق دستگاه های نانوالکترونیکی رسیده ام.

به خاطر پژوهش ها و اختراعات در زمینه فناوری تشخیص سرطان، در سال 2016 از سوی سازمان جهانی مالکیت فکری به عنوان برنده مدال بهترین مخترع جوان معرفی شدم. جایزه بهترین دانشمند جوان فرهنگستان علوم ایران را نیز دریافت کرد و از سال 2016، عضو هیئت علمی وابسته دانشگاه علوم پزشکی تهران هستم.

چه شد که یک گپ کوتاه دلنشین شما با مهاجرزاده، جهتتان را تغییر داد؟

دانشجوی تازه وارد دوره دکتری مهندسی برق بودم و سروکاری با موضوع بیماری سرطان نداشتم درواقع می خواستم در زمینه فتونیک رساله دکتری خود را تنظیم کنم، اما گپ و گفت: ساده من با مهاجرزاده، استاد مهندسی برق دانشگاه تهران، ذهنیتم را به شکل چشمگیری تغییر داد.

در همین مصاحبه و اندکی مطالعه متوجه شدم که علوم زیستی مرتبط با سرطان و کاربرد های الکترونیک در آن می تواند زمینه پژوهشی واقعا فوق العاده ای باشد. وقتی تصمیم گرفتم تحت نظر مهاجرزاده کار روی رساله را شروع کنم، معلوم شد که بدون یک پشتوانه قوی در علوم زیستی، برای پیشرفت در این حوزه کار بسیار دشواری در پیش دارم. بنابرابن علاوه بر مطالعات معمول در زمینه مهندسی برق، مطالعه علوم زیستی، به طور خاص در مورد سرطان، آسیب شناسی، رفتار زیست شیمیایی سلول و همچنین ترجمه آن در حوزه الکترونیک را شروع کردم.

در جهتی که انتخاب کردید با کمبود امکانات و محدودیتی روبه رو نبودید؟

مهاجرزاده تمام امکانات اولیه کار را فراهم کرد و حتی از یکی از استادان زیست شناسی (مهران حبیبی رضایی) خواهش کرد که به ما زیست فناوری بیاموزد. در طول این دوره که حدود 2 سال طول کشید، در زمینه رفتار الکتریکی سلول های سرطانی و سالم چند مقاله منتشر و چند دستگاه اختراع کردم که برخی از آن ها در جهان بی سابقه بودند. پس از دریافت مدرک دکتری، دانشگاه تهران به خاطر همین دستارود های چشمگیر، این فرصت فوق العاده را به من داد تا پژوهش ها را در یک آزمایشگاه اختصاصی دنبال کنم. در همان زمان، ستاد توسعه فناوری میکروالکترونیک معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری نیز بودجه ای به پژوهش هایم اختصاص داد.

تحت سرپرستی من، گروهی از متخصصان رشته های گوناگون در آزمایشگاه ادوات نانو-بیو الکترونیکی، گرد هم آمدند تا دست به کار پژوهش در زمینه سیستم ها، روش ها و ابزار های تشخیصی برای سرطان شوند. وقتی کار پژوهش ما شروع شد، بسته به نیازهای مان باید از تخصص های مختلفی استفاده می کردیم.

درباره زمینه پژوهشی تان بیشتر توضیح دهید

پژوهش من اینطور خلاصه می شود: مبارزه با سرطان با کمک الکترونیک در زمینه تشخیص، از علم تا محصول. در واقع در فصل مشترک رشته های علمی گوناگونی کار می کنم، نقطه ای کلیدی که سدشکنی های جهانی علم اغلب در آنجا رخ می دهد.

یافتن امضای الکترونیکی شروع سرطان، و چگونگی کنترل الکتریکی کارکرد سرطان برای جلوگیری از اثر های ویرانگر آن بر بدن، دو تا از مهم ترین پرسش ها در زمینه پژوهشی من هستند که پاسخ به آن ها می تواند منجر به سدشکنی شود.

مهمترین عاملی که شما را در این جهت حفظ کرد و باعث پیشرفتتان شد چه بود؟

یکی از مهم ترین عوامل موثر بر جهت حرفه ای من، ارتباط مداوم با بیمارستان ها و مراکز پژوهشی علوم زیستی بود. وقتی فرایند ساخت متاس -چیپ به پایان رسید به لطف همکارانم در دانشگاه علوم پزشکی تهران و بیمارستان محک، این شانس را داشتیم که عملکرد دستگاه را در آزمایش های کلینیکی بررسی کنیم.

انتشار مقاله مربوط به متاس-چیپ در ژورنال معتبر Nature Communications یک چالش 10 ماهه بود که پس از مکاتبات و بحث های تخصصی مفصل میان داوران و گروه های پژوهشی در نهایت به چاپ مقاله در دسامبر سال 2017 منتهی شد. اما طبیعتا این پایان ماجرا نبود. با انتشار مقاله، ما فناوری را معرفی کردیم، اما ساختن محصولی که طراحی مناسبی داشته باشد و کاربردش برای کاربر آسان باشد، یک گام بزرگ دیگر بود. گامی که باعث شد با همکاری گروهی از طراحان صنعتی این وسیله را به یک محصول نهایی یکپارچه تبدیل کنیم.

دانشمند پیروز جهان اسلام چه آرزویی در سر دارد؟

تلاش می کنم یک دوره مشترک فلوشیپ-پسادکتری با عنوان جراحی انکولوژی الکتروتکنیکی راه اندازی کنم که فصل مشترک میان رشته های جراحی و مهندسی برق است. البته آرزوی دیگری را هم دارم که درحال حاضر اجازه دهید چیزی در موردش نگویم، محرمانه است.

کلام پایانی...

پرسش های زیادی در ذهن دارم و کسی هستم که دانش اش همواره پایین تر از چیزی است که برای پرداختن به مساله های حل نشده اش لازم است و می خواهم که بیشتر و بیشتر بدانم. باور دارم اگر از جهل بکاهیم و به تجربه بیفزاییم ممکن است بتوانیم به انسان ها کمک کنیم تا زندگی بهتری داشته باشند.

من به یک زندگی صادقانه باور دارم، زندگی ای که در آن بخواهید به انسان ها، فارغ از باور های دینی شان یا نژادشان، کمک کنید. می خواهم یک مسلمان واقعی باشم. بیرون از آزمایشگاه، وقتی سرگرم پژوهش نیستم، حتما ترجیح می دهم با خانواده وقت بگذرانم و با بچه هایم بازی کنم.

آموزشگاه ما: آموزش باید برای همه در دسترس باشد