آسیب شناسی موانع ساختاری پیش روی دیپلماسی گردشگری - کنفرانس هکا

اینکه دیپلماسی گردشگری در ایران تا به امروز در حد انتظار پیروز نبوده است، ناشی از دودسته عوامل است:

1) عوامل ساختاری

2) عوامل غیر ساختاری

منظور از عوامل دسته اول آن هایی هستند که ارتباط چندانی به نوع قوه مجریه یا مقننه ندارد بلکه در طول چهار دهه گذشته به وجود آمده است. دلایل و عوامل ساختاری معمولاً پایدارتر و مقاوم ترند و برطرف آن ها هم دشوارتر است. به عنوان نمونه ساختار رانتیر و وابسته به نفت اقتصاد ایران یک مانع یا دلیل ساختاری است که از چند دهه گذشته و حتی پیش از انقلاب وجود داشته و در عدم تمایل دولت های مختلف برای اتخاذ یک دیپلماسی گردشگری کارآمد نقش داشته است. هر دولتی که سرکار آمده استفاده از درآمدهای آسان نفتی را بر درآمدهای دیگر ترجیح داده است. در این یادداشت در عوامل ساختاری دو مانع ساختاری پیش روی دیپلماسی گردشگری کشور یعنی

الف) تداوم حیات دیپلماسی سنتی

ب) رقابت های نهادی در دیپلماسی

را موردبررسی و واکاوی قرار خواهیم داد:

الف) تداوم حیات دیپلماسی سنتی: به دلیل تداوم نگاه امنیتی به دنیا خارج، دستگاه دیپلماسی وزارت خارجه هم ساختار خود را بر این اساس تنظیم نموده است. دیپلماسی در ایران عمدتاً در معنای سنتی آن وجود دارد و قابل فهم است، کما اینکه وقتی به مهم ترین ساختار دیپلماتیک کشور یعنی ساختار سازمانی آن نگاه می کنیم، تقسیم بندی ادارات و وظایف آن عمدتاً بر اساس فهم سنتی از دیپلماسی است. ادارات مرتبط با دیپلماسی های نوین نظیر اداره همکاری های مالی، دیپلماسی چندجانبه، دیپلماسی عمومی اهمیت چندان زیادی ندارند و دیپلمات ها تمایل چندانی برای کار در این ادارات ندارند. در عوض اداره کشورهای آمریکا، اروپا و آسیا اهمیت ویژه ای دارد، یعنی ساختار هنوز دولت محور است. معمولاً دیپلمات های سرشناس ترجیح می دهند در سمت های سیاسی تر خدمت نمایند و اغلب آن ها دوست دارند محل مأموریت آن ها کشورهای توسعه یافته غربی باشد. در این ساختار مسائل زیست محیطی، گردشگری، مالی و غیره در درجه دوم اهمیت قرار دارند، کما اینکه در نگاه سنتی هم جزو سیاست اعلی یا خیلی مهم تلقی نمی شوند. اگر بخواهیم قدری مسئله را ساده سازی کنیم باید بگوییم در ساختار اصلی دیپلماسی کشور یعنی وزارت خارجه که بناتر برنامه های توسعه باید اصلی ترین نهاد راهنمایی روابط و ارتباطات خارجی باشد اولویت اصلی با دیپلماسی سنتی است و دیپلماسی های نوین نظیر دیپلماسی گردشگری جای چندانی در آن ندارند. حتی اگر افرادی در وزارت خارجه بخواهند دیپلماسی های نوین را در اولویت قرار دهند، ساختار این اجازه را به آن ها نمی دهد.

ب) رقابت های نهادی در دیپلماسی: در حالی از ساختار سنتی وزارت خارجه انتقاد می کنیم که مداخله نهادهای دیگر در وظایف و عملنمودهای وزارت خارجه باعث شده است، حتی ساختار موجود هم از آزادی بوروکراتیک لازم برخوردار نباشد. در سال های اخیر حتی گفته می شد وزارت خارجه نقش مؤثری در تصمیم های سیاست خارجی ندارد. جذابیت مأموریت های خارجی و عدم اعتماد بعضی نهادهای ارزشی و امنیتی به دیپلمات ها و وزارت خارجه باعث شده است وزارت خارجه هم نقش شایسته ای را که باید دارا باشد نداشته باشد. پس نه تنها ساختار موجود وزارت خارجه ظرفیت و توان لازم برای حمایت مؤثر یا اجرای دیپلماسی گردشگری را ندارند بلکه رقابت های نهادی در حوزه سیاست خارجی هم باعث کاهش استقلال عمل وزارت خارجه در دیپلماسی شده است.

* مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گیلان

بیست آمار: آشنایی با علم آمار و ریاضیات