نگاهی به نخستین نشریه هنرهای تجسمی - کنفرانس هکا

به گزارش خبرنگاران به نقل از ایسنا، جلیل ضیاءپور که از مبلغان هنر نو و از اولین نظریه پردازان هنر نوگرای ایران محسوب می گردد، سال 1317 برای تحصیل از انزلی به تهران رفت. تحصیلاتش را در دانشکده هنرهای زیبا ادامه داد و سپس به عنوان شاگرد اول در سال 1324 به فرانسه بورس شد و به یادگیری نقاشی و تاریخ هنر غرب پرداخت.

سوغات ضیاءپور از فرنگ تحول ذهنی بود که با کمک آن می خواست تغییر مهمی در هنر سنتی ایران به وجود آورد و جهت هنر را که تا آن موقع در انحصار سبک کمال الملک و شاگردانش قرار داشت، تا جایی که می تواند تغییر دهد. پیش از این جهانی هنرهای تجسمی به شدت تحت تاثیر سبک کمال الملک قرار داشت؛ سبکی که خودش با نوآوری همراه بود، اما باز هم ارتباطی با هنر مدرن در جهان نداشت. بر همین اساس کوشش ضیاءپور و بعضی دیگر از روشنفکران وقت این بود که جهت هنر در ایران را به همان سمتی ببرند که هنر جهان و به ویژه کشورهای غربی در آن پیشتازی می کردند.

نخستین قدم او راه اندازی انجمن خروس جنگی به همراه غلامحسین غریب (ادیب و داستان نویس) و حسن شیروانی (نمایشنامه نویس) بود که کوشش کردند ضرورت مدرنیسم هنری و ادبی را به علاقه مندان این حوزه که آن موقع تعداد زیادی هم نداشتند، یادآور شوند.

مدتی نگذشت که متوجه شدند برای ماندگاری و البته افزایش تاثیرگذاری تفکراتشان احتیاج به نشریه ای دارند؛ بنابراین نشریه خروس جنگی به عنوان نشریه اصلی این انجمن از سال 1328 منتشر شد.

روشنگری و آشنایی مردم و هنرمندان به درست اندیشی در هنر، روشنگری اذهان نسبت به هنر نو و مبارزه با کهنه پرستی و سنت گرایی به دور از واقعیت های زمانه از مهمترین اهداف این نشریه در آن سال ها عنوان شده بود. ضیاءپور در این زمینه گفته بود که من می خواستم هویت ملی مان را با الهام گیری از مواریث خود، به جهانی نو وارد کنیم. نه آنکه مقلد باشیم یا اینکه بگذاریم مقلد باشند، و این حرکت از روی هدف و بنیادین بود و نه یک جنگ سلیقه ای.

آرم انجمن، تصویر خروسی بود که توسط خود ضیاءپور طراحی شده و روی جلد نشریه خروس جنگی هم چاپ می شد. علت انتخاب خروس به این خاطر بود که این پرنده موجودی محکم و در ادبیات قدیم ایران نماد موجودی است که وظیفه بیداری مردم را بر عهده داشته است. بر همین اساس خروس جنگی را به عنوان نماد خود انتخاب کردند تا هم نشان از اندیشه مبارزه گونه داشته باشد و هم یادآور نقش مهم آن در آگاهی و در واقع بیداری باشد.

ضیاءپور در نخستین مقاله ای که در شماره اول خروس جنگی منتشر شد، درباره شرایط هنری ایران و مساله محیط فرهنگی نوشت: از همان اول حس می کردم که هدف و روش نقاش جز آن باید باشد که در پیش ما رواج دارد. خوشبختانه دیدن محیط هنری اروپا به خصوص پاریس، تاثیر عمیقی در من بخشید و مرا در آنچه که عقیده داشتم پایدارترم گردانید. هنرمندان غالبا شکایت دارند که محیط ما هنرپرور و مساعد نیست و هنرمند تشویق نمی گردد و مردم هنر نمی فهمند! اینگونه اعتراضات بیجا بیشتر از این است که عموما از این اصل مهم بی خبرند که محیط مساعد هنری را خود هنرمند است که باید فراهم کند، نه مردم و غافلند که هنرمند مسئول نامساعدی محیطش می باشد.

خروس جنگی در دو دوره منتشر شد. دوره نخست از سال 28 تا 29 بود که به دلیل بعضی از مخالفت ها توسط وزیر فرهنگ وقت توقیف شد. پس از برطرف اتهام از این نشریه و ثابت کردن اینکه خروس جنگی نسبتی با حزب کمونیست ندارد، دوره دوم آن با اسم مجله کویر منتشر شد. آن موقع تصور عمومی به دلیل پایین بودن سطح آگاهی بر این بود که سبک کوبیسم که در این مجله به آن اشاره شده بود، با کمونیستم نسبت دارد و همین امر نیز منجر به توقیف دوره اول نشریه شد. البته مجله کویر نیز بعد از 9 سال انتشار به همان سرنوشت دچار و بار دیگر توقیف شد. ضیاءپور البته دست رو دست نگذاشت و نشریه پنجه خروس را جایگزین کرد.

در تمام این سال ها ضیاءپور به همراه بسکمک دیگر از روشنفکرانی که با هنر و ادبیات آشنایی داشتند، کوشش کردند که جهت تعلیم هنر مدرن و همچنین اهمیت توجه به سبک های نوی هنری و ادبی را در عین توجه به اصالت و سنت مطرح نمایند.

به استناد برگ های تاریخ می توان گفت که نه تنها ضیاءپور بلکه کوشش متداوم بسکمک از هنرمندان و روشنفکران توانست موج نوگرایی در هنر ایران ایجاد کند که در طی زمان، جهت نوگرایی را در ایران باز گردد و در سال ها و دهه های بعدی و به ویژه دهه 50 شاهد جوانه زدن هنر مدرن در ایران باشیم.

* بعضی از اطلاعات تاریخی این گزارش از کتاب تحولات تصویری هنر ایران به قلم سیامک زنده دل برگرفته شده است.