آب؛ الفبای حیات - کنفرانس هکا

به گزارش خبرنگاران، عجیب نیست که کلمه آب از دو حرف اول الفبا تشکیل شده است. شاید این ماده اعجاب انگیز پشت نام رمزش به ما می فهماند که همه چیز حیات، با آب آغاز می گردد. ارزش آب و چالش کم آبی، بر هیچکس پوشیده نیست. آبی که نماد دمیدن روح زندگیست، پیوندی ناگسستنی با نوروز، جشن باستانی ایرانیان دارد. اقلیم نیمه خشک ایران باعث شده تا ارزش آب در نظر ایرانیان دوچندان باشد. شاید اگر به محیط زیست فکر کنید، اولین چالشی که مثل آب خوردن به یاد می آورید، آب خوردن باشد.

سال جاری شعار روز جهانی آب که هرساله 22 مارس (2 فروردین) گرامی داشته می گردد، به آب های زیزمینی اختصاص یافته است؛ آب زیرزمینی، آشکار ساختن نادیدنی. این شعار به این معناست که آب زیرزمینی نادیدنی است اما تاثیر آن همه جا قابل مشاهده است. خارج از دید ما، زیر پای ما، آب زیرزمینی گنجی پنهان است که زندگی ما را غنی می نماید. تقریبا همه آب تازه مایع در جهان آب زیرزمینی است. همانطور که تغییرات شدیدتر می گردد، آب زیرزمینی اهمیت بیشتری پیدا می نماید. آب زیرزمینی با اینکه دیدنی نیست اما نباید از فکر ها پاک گردد.

شرایط آب زیرزمین در ایران چگونه است؟

محسن موسوی در گفت و گو با خبرنگاران خاطرنشان می نماید: آب های زیرزمینی به دو نوع دینامیک و استاتیک تقسیم می شوند. آب های دینامیک تجدیدپذیر هستند اما آب های استاتیک تجدیدناپذیرند. آب های دینامیک روی استاتیک قرار گرفته اند. ما تنها مجاز به بهره برداری از منابع دینامیک هستیم چرا که تجدید پذیرهستند و تجاوز به آب های استاتیک غیرمجاز است چرا که این آب ها متعلق به نسل های آینده است. در ایران همه آب دینامیک مصرف شده است و نیمی از آب های استاتیک نیز مورد بهره برداری قرار گرفته اند.

وی اضافه می نماید: شارژ کردن و جایگزینی منابع آب استاتیک بسیارسخت و زمانبر است حتی ممکن است نیم قرن به طول بینجامد. منابع دینامیک به سادگی قابل تجدید هستند. نمونه واقعی بهره برداری درست از آب های دینامیک سیستم قنات است که گذشتگان از آن استفاده می کردند اما در سال های گذشته 900 هزار چاهی که نیمی از آنها غیرمجازند، در کشور زده شد و انگل وار خون منابع آبی ما را مکید، به همراه مصرف بی رویه، بهره برداری غیراصولی و کاشت محصولات کشاورزی آب بر سبب شد تا خسارتی بزرگ - که در طول تاریخ چندهزارساله کشور ما بی سابقه است - اتفاق بیفتد.

موسوی ادامه می دهد: برداشت از آب زیرزمینی مربوط به منطقه بهره برداری است. کشور ما از 12 اقلیم موجود در جهان، 11 اقلیم را دارد. لذا برای ایران و هر منطقه آن نمی توان یک نسخه نوشت. به دلیل مصرف بالا در کشور، باید استفاده از آب زیرزمینی در همه منطقه ها محدود گردد اما شرایط در بعضی منطقه ها فلات مرکزی مانند اصفهان، مشهد، قم، تهران، کرمان، یزد، شیراز، فارس و همدان به شدت حاد و بغرنج است. برداشت بیش از حد در فلات مرکزی باعث شده تا هرساله فرونشست وحشتناک زمین به اندازه 20 سانتیمتر که حدود 100 برابر استاندارد جهانی است اتفاق بیفتد. مقایسه اندازه فرونشست در ایران با میانگین جهانی که دو میلی متر در سال است، دهشتناک است.

وی اضافه می نماید: اخیرا در سه استان شمالی به خصوص استان گلستان نیز موضوع آب های زیرزمینی وارد شرایط سختی شده است. در مازندران نیز احتیاط ضروری است اما در استان گیلان می توان به طور محدود از آب زیرزمینی بهره برد. هرچند به دلیل مصرف بالا توصیه می گردد که به جای بهره برداری مصرف کاهش پیدا کند. در حوضه ارومیه هم مصرف آب های زیرزمینی و هم مصرف آب های سطحی بالاست. استان هایی مانند خوزستان و سیستان و بلوچستان نیز از نظر آب زیرزمینی فقیر هستند. در سیستان اصلا آب زیرزمینی وجود ندارد.

چقدر از سهم آبمان را مصرف نموده ایم؟

اصلی ترین راه برای حفظ آب، کنترل مصرف است این در حالیست که مصرف آب در کشور ما در حوزه های کشاورزی، صنعت و حتی مصارف خانگی بالاست.

موسوی درباره مصرف آب در کشور می گوید: ما مجاز هستیم که 70 درصد آب های زیرزمینی و سطحی تجدیدپذیر را مصرف کنیم. چه بهتر که این عدد به 60 درصد برسد اما هم اکنون در بعضی منطقه ها مثل فلات مرکزی ما از 100 درصد هم فراتر رفتیم این درحالیست که بعضی کشورهای جهان 20 تا 40 درصد از این منابع را مصرف می نمایند. ما آب های زیرزمینی دینامیک را بلعیده و به سراغ منابع استاتیک رفته ایم.

قانونی که چشمی از آن آب نمی خورد

وی ادامه می دهد: در ماده 35 برنامه ششم بر این مسئله تاکید شده که باید 11 میلیارد متر مکعب به سمت تالاب ها روانه گردد. کل آب های سطحی ما 37 میلیارد متر مکعب است که طبق قانون باید یک سوم آن به سمت تالاب ها و رودخانه ها جاری گردد تا بتواند منابع آب زیرزمینی را احیا کند. همانطور که انتظار می رود، هیچکس این قانون را اجرا ننموده است و به نظر می رسد قصدی هم برای اجرای آن وجود ندارد.

آب های ژرف، هزینه بر

نکته جالب این است که علی رغم دست اندازی به زیر زمین، این بار آب هایی که در عمق چندکیلومتری زمین قرار دارند، مورد هدف قرار گرفته اند. این روزها در ژرفنای زمین نیز می توانید ردپای موجود دوپا را ببینید.

موسوی درباره ایده آب های ژرف اظهار می نماید: درباره آب های ژرف مطالعاتی شده که نشان می دهد از کوه های هندوکش به فاصله 600 کیلومتری سیستان جریانی از آب زیرزمینی وجود دارد که به دریای عمان می رسد بعلاوه چشمه هایی در دریای عمان مشاهده شده که دارای آب شیرین هستند بنابراین وجود آب های ژرف از نظر زمین شناسی اثبات شده است.

وی اضافه نمود: موضوع اصلی و مهم درباره این آب ها، این است که استحصال آب های ژرف هزینه بسیار گزافی دارد. حفر یک حلقه چاه آب ژرف به همراه موتور پمپ و تامین برق آن 30 تا 40 میلیارد تومان هزینه دارد این در حالیست که آب تولیدی آن 10 لیتر بر ثانیه است بعلاوه این آب کمی شور است و باید برای مصرف شیرین گردد. با توجه به هزینه گزاف تامین و استحصال، آب ژرف برای مصارف عمده توصیه نمی گردد.

موسوی در سرانجام گفت: گفته شده که برای تامین آب زابل قرار است از آب های ژرف استفاده گردد، در حالی که زابل و 50 شهر و 700 روستای آن به 30 میلیون متر مکعب آب احتیاج دارند. محاسبه ای ساده نشان می دهد که برای تامین این آب 100 حلقه چاه آب ژرف احتیاج است و هزینه های استخراج این آب از عمق 3000 متری کمرشکن است. استفاده از این آب ها باید به اندازه یک یا دو چاه برای فعالیت های معدنی در کارخانه های مس سیستان باشد.

به گزارش خبرنگاران، با نگاهی جامع و کلی به ابرچالش آب که با توجه به تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی همه کشورهای جهان را درگیر نموده است، در می یابیم که ضروری است بیش از پیش به نحوه درست استفاده از منابع آبی توجه کرد تا به توسعه پایدار رسید.