منزلت اجتماعی یا آوار فرهنگی - کنفرانس هکا

اگر هویت را بُعد فرهنگی وجود انسان درنظر بگیریم، مکمل بُعد زیستی(بیولوژیکی) او واقع شده است. کیستی هر انسان از راه ملیت، شهر، طبقه اجتماعی، خانواده، سطح تحصیلات و سبک زندگی او شناخته می گردد. ظهور جوامع مدرن و اهمیتِ بُعد فردی، خلاف جوامع پیشامدرن که ابعاد اجتماعی اهمیت داشت هویت ساز جامعه امروز است.

جامعه شناسان معتقدند اندیشه و انتخاب فرد تابعی از نوع رفتار روزمره او خواهد بود؛ اینکه فرد چه می خورد، چه می پوشد و چگونه راه می رود بر اندیشه اش اثرگذار است؛ به عبارتی از تفکر، رفتار و از رفتار، تفکر دائم در حال فراوری و بازفراوری است. با انباشت ثروت و پیدایش طبقات جدید و میل به منزلت یافتن و قرار دریافت در صندلی برتر، سبک های نوینی از زندگی کردن به وجود می آورد.

با ظهور امکانات مادی و مازاد منابع، بیش از آنکه فقط احتیاجهای ضروری افراد تامین گردد، همراه با نظام مالی سرمایه داری که وجودش وابسته به مصرف و فراوری است، احتیاجهای مصنوعی پدیدار شدند؛ احتیاجهایی که از درون آن سلیقه و سبک زندگی متولد شد.

افراد سلیقه هایشان متفاوت شد و پس از آن بود که سلیقه و هویت به یکدیگر گره خوردند. سلیقه ها هویت را تعریف کردند و هویت داشتن در گروی سلیقه ای خاص نهاده شد؛ شیوه تفریح، گذراندن وقت و فراغت، غذاخوردن، لباس پوشیدن، ورزش و ... در این گزارش محمد حیدرپور -جامعه شناس و استاد دانشگاه- درباره تنوع سلیقه و اهمیت آن در سبک زندگی و منزلت اجتماعی افراد با ما صحبت نموده است.

• ویژگی بازر انسان در تنوع سلیقه است

معمولا چنین است که سلیقه توسط گروه و طبقه ای آوانگارد و حاکم بر جامعه فراوری می گردد. احتیاج به تنوع و مصرف نیز ضامن فراوری سلایق و از مُدافتادگی است؛ در نتیجه می توان اینطور درنظر گرفت که چگونه ابراز هویت، تضادهای طبقاتی، پویش های اجتماعی در غالب ظهور و افول مُدها و سبک زندگی های مختلف به وسیله مفهومی به نام سلیقه، تحلیل و آنالیز می گردد. نقش مُد و سلیقه برای فهم پویش های اجتماعی در هر جامعه مدرنی اهمیت سرنوشت سازی دارد.

یوکا گرونو در کتاب جامعه شناسی سلیقه با اتکا به نظر جامعه شناسان شرح می دهد که چگونه مُد، به عنوان شکلی از بازی، جامعه مدرن را به هم می چسباند و بین نیروهای متضاد فردگرایی و جامعه پذیری، توازن برقرار می نماید. حیدرپور با تعریفی از انسان و ماهیت او می گوید: فلاسفه، از ارسطو تا امروز، تعاریف مختلفی درباره انسان ارائه نموده اند. جان استوارت میل، فیلسوف قرن 19معتقد است که ویژگی انسان در تنوع است؛ تعریفی که انسان ها را با سلایق مختلف دسته بندی می نماید.

انسان ها بنا بر اینکه در کدام طبقه اجتماعی تعریف و تأیید می شوند، سلایق متفاوتی نیز دارند. هرچند ویژگی های ژنتیک نیز در این باره سهیم هستندند، اما ویژگی های جامعه شناسانه و رشد کردن در جامعه سهم بیشتری در شکل گیری سلیقه دارد؛ در نتیجه امروز با انسان هایی روبه رویم که سلایق متفاوتی دارند؛ تنوعی که اگر بخوانیم سلیقه خاصی را با نگاهی ایدئولوژیک به آن جامعه تزریق کنیم، اتفاق خوشایندی نمی افتد و اختیار عمل افراد آن جامعه سلب می گردد،

درحالی که ویژگی بازر انسان در تنوع سلیقه نمود پیدا می نماید. او با اعتقاد به این تفاوت در سبک زندگی و نگرش، معتقد است طبقات اجتماعی از خوردن غذا تا پوشش و چیدمان وسایل و... متفاوتند؛ زیبایی در تمایز است و در جامعه ای که فرهنگ های مختلفی وجود دارد، مجموعه ای از سلیقه ها شکل خواهد گرفت که باعث طراوت و نشاط در جامعه می گردد. همین تنوع و زیبایی نوعی همبستگی ایجاد خواهد نمود. اما باید دید جامعه و در اوج آن حاکمیت، چگونه به این تمایز نگاه می نمایند؟ آیا احترامی برای این تنوع سلایق قائل هستند؟ باید توجه کرد تنوع سلایق که بنا به نوع جغرافیا و فرهنگ جامعه شکل می گیرد و همین توجه ممکن است همبستگی اجتماعی ایجاد کند.

• سبک زندگی اسلامی- ایرانی؛ آری، نه!

گئورگ زیمل -جامعه شناس آلمانی- معتقد است : سلیقه مجموعه ای از معناهای مورد نظر فرد است که سبک زندگی را خواهد ساخت. اما این نظر چقدر می تواند در سبک زندگی که حاکمیت امروز به دنبال آن است معنا پیدا کند. چند سالی است که رسانه های ایران به دنبال استقرار رویه ای با ریشه های مشترک برای زندگی افراد جامعه هستند که با نام اسلامی- ایرانی آن را می شناسیم. این سبک زندگی چقدر برساخته از عینیت است؟ آیا رسانه ها در شیوع چنین نگرشی به این تنوع سلیقه ای توجه نموده اند؟

به اعتقاد حیدرپور در جامعه ما مجموعه ای از شبکه های فرهنگی دولتی وجود دارد که با نگاهی ایدئولوژیک درصدد طرح و ایجاد سبک زندگی اسلامی- ایرانی هستند که اگر به این سبک از زندگی نگاه و توجهی بسیط گردد، مجموعه ای از خرده فرهنگ ها را دربر می گیرد. او می گوید: چه ایرادی دارد سبک اسلامی- ایرانی درصورتی که مجموعه ای از خرده فرهنگ هاست رایج گردد؟ اما اگر چنان نباشد و دولت با نگاه محدود و منقبضی با این ماجرا روبه رو گردد، می تواند تأثیر کوتاه مدتی داشته باشد و تبدیل به رویه و سبک زندگی نگردد. این را از خاطر نبریم که ما در جامعه دنیای و در سیطره شبکه های اجتماعی زندگی می کنیم که کارایی دولت را در فرهنگسازی حداقلی نموده است.

انحصار رسانه ای در عصر دنیای شدن برداشته شده و ابزارهای جدید و دنیای، سلیقه افراد و سبک زندگی آنها را تغییر داده است و در اصل این دنیا است که برای مردم سبک زندگی تعیین می نماید. ماکس وبر -جامعه شناس آلمانی- سبک زندگی را نماد منزلت اجتماعی می داند. این در حالی است که چنین تعریفی در جامعه، با تحریف و کج فهمی مقلوب شده و منزلت اجتماعی برساخته از معانی دستمالی شده بورژوازی معنا یافته است.

حیدرپور دلیل این کج فهمی را خودخواهی افراد می داند و می گوید: وبر در نظریات خود به نوع مصرف اشاره می نماید و معتقد است نوع مصرف، منزلت اجتماعی فرد را می سازد. افراد با نوع مصرف شان در پی جداسازی خود از جامعه هستند. در ایران گاهی فرد با اختیار کردن ابزار (پول، ماشین، خانه، تجملات و...)، بین خود و جامعه فاصله گذاری می نماید و خود را از آن منفک می داند.

این روند بیمارگونه هیچ ربطی به منزلت اجتماعی که وبر به آن اشاره می نماید، ندارد. ارزش های انسانی بنا به دانش و توانایی های فردی تعریف می گردد. این نوع تمایزگزینی کج فهمی از منزلت اجتماعی است. هیچ کس منکر تنوع نیست، اما امروزه ارزشمند شدن با ابزار مادی بیمارگونه است. پیشنهاد این جامعه شناس در ایجاد تمایز، یاری دریافت از نخبگان فرهنگی و جامعه شناسان است. حیدرپور می گوید: با یاری نخبگان می توان از ابتلای جامعه به بیماری ابزارگرایی جلوگیری کرد و جامعه را در راستا درست خود قرار داد.

pariha.ir: پریها مجله گردشگری، خبری، موفقیت، آشپزی و سرگرمی میباشد.

kalarena.com: کالارنا: مقایسه و نقد کالاهای دیجیتالی