از مترو تا برج های تجاری، پروژه هایی که قلب بافت تاریخی تبریز را نشانه گرفتند - کنفرانس هکا

این، روایتی از تبریز در دوران محمد علی میرزا است که اگر بخواهیم آن را متناسب با شرایط کنونی تبریز بنویسم، باید بگوییم که تبریز شهری است که بدترین دخالت ها در بافت تاریخی آن اجرا شده است و هر جا که به یک اثر تاریخی از این شهر می رسیم، پای توسعه نامتوازن و دست درازی سودجویان و ردپای سرمایه را در آنجا می بینیم.

چنین رفتارهایی با آثار تاریخی، نتیجه مدیریت ناصحیح در دراز مدت و پروژه هایی است که بدون مطالعه نقشه تاریخی و به دلیل پیشی دریافت سرمایه داری بر آثار و هویت تاریخی، ساخته شده اند.

عضو هیات علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی تبریز، معتقد است که اگر ارزش اضافه نموده بیش از حد مجاز مورد نظر سرمایه گذار باشد، بعضی چیزها مانند محیط زیست، طبیعت، هوای پاک و حتی آسمان زیبا و بافت تاریخی هم توان مقابله با این سرمایه را ندارند، او در این خصوص به خبرنگاران می گوید: به دلیل نبود معیار و شاخص ارزیابی نمی گردد گفت که دخالت ها در بافت های تاریخی استان، کم یا زیاد شده است.

احد نژاد ابراهیمی با اشاره به رتبه خوب آذربایجان شرقی در بین استان های کشور در زمینه سرمایه گذاری شهری، بیان می نماید: با توجه به شرایط دولت، بخش دولتی و بخش نیمه دولتی برای جذب سرمایه ها کوشش می نمایند و بافت های تاریخی هم در پی کوشش سرمایه گذاران برای سود بیشتر در معرض این سرمایه قرار می گیرند که این نیز خوبی و بدی هایی را دارد.

مدیر عامل انجمن دوستداران میراث فرهنگی استان در خصوص مسائل بافت تاریخی در آذربایجان شرقی، می گوید: در آذربایجان شرقی تقریبا پس از آغاز دوره سازندگی، شاهد تخریب های گسترده ای در بافت ها هستیم.

وی با اشاره به بعضی طرح های توسعه در بافت های تاریخی تبریز به عنوان شاخص ترین شهر استان، می گوید: طرح های توسعه اطراف صاحب الامر و اطراف میدان شهید بهشتی (منصور سابق) پروژه های عتیق و ابریشم، ساخت میدان شهید بهشتی و پروژه های اطراف بازار همچون بازار مشروطه از جمله طرح های توسعه در بافت های تاریخی تبریز هستند.

وی، می گوید: ساخت مجتمع های آیسان در محله پاساژ نشان می دهد که تخریب های گسترده ای بدون توجه به ارزش های بافت های تاریخی اجرا شده است.

نژاد ابراهیمی با برشماری بعضی طرح های توسعه در بافت تاریخی شهرستان مراغه، اظهار می نماید: احداث خیابان جام جم در مراغه بافت را کاملا دو شقه و دگرگون کرد و آثار بسیار ارزشمندی را در آنجا از بین برد.

وی، اضافه نمود: اقدامات اجرا شده در اطراف برج های ارزشمند مراغه مانند برج کبود و برج مدور و برج هایی که در کنار آن ها و در حد پی و در قالب پروژهای سازماندهی هستند، نیز از آن جمله به شمار می آیند.

وی خاطرنشان می نماید: این اتفاقات به قدری گسترده شد که در بازنگری طرح جامع که در آبان ماه سال 95 توسط شورای عالی معماری و شهرسازی شکل گرفت، توجه ویژه ای به بافت تاریخی شهر تبریز و دیگر شهرهای استان شد.

وی، می گوید: در این مصوبه از دو پروژه و یک سایت به طور کامل یاد شد که برج های دوقلوی آیسان یا بلوک گلستان در محله پاساژ با ارتفاع بسیار زیاد یکی از آن پروژه ها بود که در قلب بافت تاریخی شکل گرفته است.

نژاد ابراهیمی، ادامه می دهد: تمامی متخصصان، کارشناسان و فعالان حوزه میراث فرهنگی اعلام خطر کردند که در صورت ساخته شدن این برج ها، بازار تاریخی تبریز به عنوان تنها اثر ثبت جهانی تبریز و تنها بازار ثبت شده در فهرست آثار جهانی از طرف یونسکو در فهرست آثار در معرض خطر قرار می گیرد که این برای تبریز و مدیریت ارزشی آن بسیار بد بود که نتوانسته بود یک اثر را به خوبی مدیریت کند.

مدیر عامل انجمن دوستداران میراث فرهنگی استان، می افزاید: پروژه بلوک میار میار نیز در قالب تجاری و مسکونی در دل بافت تاریخی، مورد اعتراض واقع و باعث شد تا تعدیل هایی در این دو پروژه، انجام گردد، در خصوص بازار تاریخی نیز مقرر شد تا حریم بازار مورد توجه قرار بگیرد.

وی با اشاره به پروژه عبور خط 3 مترو تبریز از عرصه این بازار جهانی، اظهار می نماید: این طرح می توانست خطراتی را برای بازار داشته باشد که خوشبختانه با مخالفت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان، متوقف شد.

او، ادامه می دهد: به دلیل گذر خط دو مترو از بخشی از عرصه بازار جهانی، تمامی هم و غم فعالان میراث فرهنگی در این بوده است که این خط از مجاور بازار کره نی خانه، مسجد شهدا و خیابان تربیت و خانه حریری، حرکت نکند و الزامات کامل دریافت لرزه های احتمالی پیش بینی، گردد.

عضو هیات علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز با بیان اینکه در اجرای خط یک مترو نیز هیچ الزامات سازه ای در اطراف بناهای تاریخی در نظر گرفته نشده است، می افزاید: امروز شاهد تخریب و آسیب هایی در مسجد کریمخان، حمام سرهنگ، موزه آذربایجان و مسجد استاد شاگرد هستیم که به دلیل لرزه های ایجاد شده بر اثر عبور واگن ها و وسایل و تجهیزات مورد استفاده در حفاری مترو، ایجاد شده اند.

او، متذکر می گردد: ایستگاه مقابل استانداری آذربایجان شرقی در حوالی خانه مجتهدی ها هم باعث ترک خوردن بخشی از این خانه شده است.

مدیر عامل انجمن دوستداران میراث فرهنگی استان، می گوید: مطابق مصوبه آبان ماه 95 شورای عالی معماری و شهر سازی، ضوابط و مقررات مداخله و ساخت و ساز در بافت تاریخی باید ظرف 10 ماه، مصوب و حریم و عرصه بافت تاریخی تعیین می شد، اما با گذشت سه سال و بعضی کوشش ها تا کنون نتیجه ای حاصل نشده و پیگیری ها بر این اساس است که این ضوابط و مقررات مورد تصویب قرار بگیرد.

وی در سرانجام تاکید می نماید: قانون اجرای صحیح و کامل حمایت از بافت ها و آثار تاریخی فرهنگی که در تیر ماه 98 بعد از تصویب در مجلس شورای اسلامی توسط ریاست جمهوری ابلاغ شده و کاملا در حال پیگیری برای اجرا شدن به نحو احسن است، می تواند راه چارهی برای حفاظت از آثار تاریخی باشد.

یکی از تبریز پژوهان نیز معتقد است که بازنگری قانون می تواند راه چاره خوبی برای حفاظت از آثار تاریخی باشد و در این باره به خبرنگاران می گوید: آخرین قانونی که در خصوص محافظت از آثار ملی داریم، مربوط به تاریخ 1309 بوده که در دوره رضا شاه مصوب شده است.

کریم میمنت نژاد، می افزاید: در متن این قانون آمده است که باید آثاری را حفظ کنیم و از بین رفتن این آثار، جرم محسوب می گردد، به شرطی که این آثار مربوط به دوره قبل از زندیه باشند، اکنون حدود 90 سال از این قانون سپری می گردد و نمایندگان مجلس اصولا باید این قانون را طی سالیان سال بروزرسانی و آنالیز می کردند که این اتفاق تا کنون نیفتاده است.

به گفته این تبریز پژوه، میراث فرهنگی، آثار مربوط به دوران قاجار را به عنوان آثار واجد ارزش معرفی می نماید، بعضی مالکان خصوصی نیز عمارت ها و بناهای ثبت شده به عنوان آثار ملی را با شکایت به دیوان عالی از فهرست آثار ملی حذف می نمایند که در این صورت نیز مالکان می توانند هر رفتاری با آن اثر داشته باشند.

او، تاکید می نماید که نه تنها آثار دوران قاجار؛ بلکه دوران پهلوی نیز باید در قانون محافظت از آثار تاریخی اضافه نموده گردد؛ چرا که آثار زیادی در دوران پهلوی ساخته شده اند که جزو ماندگارترین آثار هستند و باید حفظ شوند.

او، معتقد است که بعضی خانه های تاریخی تبریز از لحاظ ساختاری، نشان دهنده زندگی اجتماعی مردم بوده و به دلیل عظیم بودن متراژشان توسط افرادی سودجو خریداری شده و تبدیل به آپارتمان می شوند، از این رو شاید چند سال دیگر هیچ رنگ و بویی از زندگی مردم در آن دوره نباشد.